رسول خدا 6 را نام برده، و فرموده: (به پروردگارت سوگند كه ايمان نمى‌آورند مگر وقتى كه تو را در اختلافات خود حكم قرار دهند)، در نتيجه به ذهن مى‌رسد كه مساله مخصوص احكام تشريعى خداى تعالى است ليكن مساله منحصر به آن نيست، چون به قول معروف مورد، مخصص نيست در آيه شريفه سخن از اين رفته بود كه مسلمانان نبايد به غير رسول اللَّه 6 مراجعه كنند، با اين كه خدا بر آنان واجب فرموده كه تنها به او رجوع كنند قهرا احكام تشريعى مورد گفتگو قرار مى‌گيرد ليكن مساله تسليم منحصر به آن نيست، بلكه معناى آيه عام است، و شامل احكام تشريعى خدا و رسول و احكام تكوينى خداى تعالى هر دو مى‌شود كه توضيحش از نظر خواننده گذشت.

بلكه از اين هم عمومى‌تر است و شامل قضاى رسول خدا 6 يعنى داورى آن جناب و حتى همه روشهايى كه آن جناب در زندگيش سيره خود قرار داده مى‌شود، و مسلمانان (اگر ايمانشان مستعار و سطحى نباشد)، بايد اعمال آن جناب را سيره خود قرار دهند، هر چند كه خوشايندشان نباشد.

پس هر چيزى كه به نحوى از انحا و به وجهى از وجوه انتسابى به خدا و رسول او 6 داشته باشد، چنين مؤمنى نمى‌تواند آن را رد كند، و يا به آن اعتراض نمايد و يا از آن اظهار خستگى كند و يا به وجهى از وجوه از آن بدش آيد، چون اثر در همه مشترك است، و مخالفت در همه آنها ناشى از شرك است، البته به مراتبى كه در شرك هست، و به همين جهت است كه خداى تعالى فرموده:(وَ ما يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلَّا وَ هُمْ مُشْرِكُونَ)[1]( وَ لَوْ أَنَّا كَتَبْنا عَلَيْهِمْ‌) ...(ما فَعَلُوهُ إِلَّا قَلِيلٌ مِنْهُمْ ) در تفسير آيه‌(وَ لكِنْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِكُفْرِهِمْ فَلا يُؤْمِنُونَ إِلَّا قَلِيلًا)[2] گفتيم: تركيب آيه دلالت دارد بر اينكه حكم مذكور در آيه مربوط است به هيات اجتماعيه‌اى كه از افراد حاصل مى‌شود، و نامش را مجتمع مى‌گذاريم و اين كه اگر اندكى را استثنا كرد، و فرمود:(إِلَّا قَلِيلٌ مِنْهُمْ)، براى اين بوده كه كسى توهم نكند حكم استغراقى است، و تمامى افراد بشر را شامل مى‌شود، و لذا اين استثنا به استثناى منفصل شبيه‌تر است، تا استثناى متصل، و يا چيزى است برزخ ميان استثناى متصل و منفصل، چون داراى دو جنبه است، (از نظر اين كه حكم رفته است روى هيات اجتماعى استثنا بردار نيست، و استثناى منفصل است، و از نظر اين كه بالآخره پر حكم افراد را هم مى‌گيرد، استثنا متصل است).

[1] و اكثرشان به خدا ايمان نمى‌آورند مگر آنكه در عين حال مشرك نيز هستند( سوره يوسف آيه 106).

[2] سوره نساء آيه 46.