است؟ علاوه بر اين كه در حديث آمده كه امت بر خطا اجتماع و اتفاق نمى‌كنند، و شما مى‌خواهيد آن را معنا كنيد به اين كه خطا از اجتماع امت بر داشته شده، و اين معنا غير آن معنا است.

[آنچه از حديث (لا تجتمع امتى على خطاء) بر مى‌آيد]

آنچه از حديث بر مى‌آيد اين است كه خطاى در مساله‌اى از مسائل آن قدر فراگير نمى‌شود كه همه امت را به سوى خود بكشاند، بلكه دائما كسانى در بين آنان خواهند بود كه پيرو حق و بر حق باشند، حال يا همه امت بر حق و پيرو حق مى‌شوند، و يا بعضى از آنان، هر چند آن بعض، يك نفر معصوم باشد، در نتيجه مضمون روايت نامبرده موافق است با آيات و رواياتى كه دلالت دارند بر اين كه دين اسلام و ملت حق، از صفحه زمين برانداخته نمى‌شود، بلكه تا روز قيامت باقى خواهد ماند، نظير آيه زير كه مى‌فرمايد:(فَإِنْ يَكْفُرْ بِها هؤُلاءِ فَقَدْ وَكَّلْنا بِها قَوْماً لَيْسُوا بِها بِكافِرِينَ)[1] و نيز مى‌فرمايد:(وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِي عَقِبِهِ)[2]، و نيز مى‌فرمايد:(إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ)[3] و نيز مى‌فرمايد:(وَ إِنَّهُ لَكِتابٌ عَزِيزٌ، لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ)[4] و آياتى ديگر از اين قبيل. و مضمون روايت مورد بحث اختصاصى به امت محمد 6 ندارد، بلكه روايات صحيحى خلاف آن را مى‌رساند و آن رواياتى است كه از طرق مختلف از رسول خدا 6 نقل شده كه- خلاصه‌اش اين است كه- امت يهود به هفتاد و يك فرقه منشعب شد، و نصارا به هفتاد و دو فرقه و مسلمانان به هفتاد و سه فرقه منشعب مى‌شوند، و همه اين فرقه‌ها در هلاكتند مگر يكى‌[5]، و ما اين روايت را در بحث روايى كه در ذيل آيه:(وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً)[6] داشتيم نقل كرديم.

و سخن كوتاه اين كه اگر سند روايت مورد بحث درست باشد هيچ بحثى در متن آن‌

[1] اگر اينان- مردم معاصر رسول خدا6- به دعوت اسلام كفر بورزند، بدانند كه ما قومى ديگر را موكل كرده‌ايم كه هرگز به آن كفر نخواهند ورزيد. سوره انعام آيه 89.

[2] خداى تعالى دين فطرت را و كلمه توحيد را كلمه‌اى باقى در نسل ابراهيم قرار داد. سوره زخرف آيه 28.

[3] اين ما بوديم كه قرآن را نازل كرديم، و همين خود ما آن را حفظ خواهيم كرد. سوره حجر آيه 9.

[4] و اين كه اين قرآن كتابى است شكست ناپذير كه باطل نه در عصر نزولش بدان راه مى‌يابد، و نه در اعصار بعد. سوره فصلت آيه 41.

[5] سفينة البحار ج 2 ص 359.

[6] سوره آل عمران آيه 103.