ياور نداشتن شفيع نيز هست، هم چنان كه در تفسير اين آيه در جلد دوم عربى اين كتاب بيانش گذشت.

اگر جمله:(وَ لَا الَّذِينَ يَمُوتُونَ) را مقيد كرد بقيد ((وَ هُمْ كُفَّارٌ))، براى اين بود كه بفهماند غير كفار يعنى مؤمنين كه در حال گنهكارى از دنيا مى‌روند، و استكبارى نسبت به خداى تعالى ندارند، و در توبه كردن مسامحه نورزيدند- چون در سابق گفتيم مسامحه در توبه توهين به مقام پروردگار و استكبار بر او است- كه توبه چنين بنده‌اى هر چند با مردنش از دست رفته، ولى توبه خدا و برگشت او به سوى مغفرت و رحمتش امكان دارد، چون ممكن است بعد از مردن به وسيله شفاعت شافعان مشمول رحمت خداى تعالى قرار گيرد، و همين خود از جمله شواهدى است بر اينكه مراد از اين دو آيه، بيان توبه و بازگشت خدا به بندگانش است، نه بيان حال توبه بنده و برگشتش به سوى خدا، و اگر آن را هم آورده به طفيل آن ديگرى ذكر كرده است.

(أُولئِكَ أَعْتَدْنا لَهُمْ عَذاباً أَلِيماً)[1] اسم اشاره اولئك همانطور كه اشاره كرديم دلالت مى‌كند بر دورى اين دو طايفه از ساحت قرب، و تشريف، و كلمه اعتدنا از مصدر اعتاد و به معناى اعداد و يا وعده است.

گفتارى پيرامون توبه‌

عنوان توبه با همه معانيش كه در قرآن كريم آمده از تعاليم حقيقى است كه مختص به اين كتاب آسمانى است، چون توبه به معناى ايمان آوردن از كفر و شرك هر چند در ساير اديان آسمانى مانند دين موسى و عيسى 8 نيز داير است، اما نه از جهت تحليل حقيقت توبه و سرايت دادن آن به ايمان بلكه به اسم اينكه، خود توبه ايمان است.

حتى از اصول مستقله‌اى كه، آئين مسيحيت را بر آن اصول پى نهاده‌اند، بر مى‌آيد كه اصلا توبه فائده‌اى ندارد، بلكه ناممكن است كه انسان از توبه‌اش بهره‌مند شود، مخصوصا اين معنا از مطالبى كه در توجيه به دار آويخته شدن مسيح و جان خود را فداى بشر كردن آورده‌اند به خوبى مشاهده مى‌شود، و ما در سابق يعنى در جلد سوم عربى اين كتاب آنجا كه در باره‌

[1] سوره نساء آيه 23