و مقدار صحيح و مستقيم را ثنا مى‌گويد، و در برابرش وعده جميل و شكر جزيل مى‌دهد، پس كتاب اللَّه عزيز، كتاب علم و عمل است، نه كتاب تئورى و فرضيه، و نه كتاب تقليد كوركورانه.

[يكى از شيوه‌هاى تعليماتى قرآن مجيد]

پس مثل كتاب خداى تعالى مثل معلمى است كه كليات علمى را در كوتاه‌ترين بيان و كمترين لفظ به شاگردانش بيان مى‌كند، و دستور مى‌دهد كه به آن عمل كنند (و در تخته سياه و يا دفتر تكاليف خود ننويسد)، آن گاه نوشته آنان را تجزيه و تحليل مى‌كند و به اجزاى اوليه بر مى‌گرداند، زمانى كه صحيح آن را از فاسدش جدا نمود به شاگردان مى‌گويد: اين جزء را درست پاسخ داده‌اى و اين جزء را درست پاسخ نداده‌اى، فلان جزءش فاسد و فلان جزءش صحيح است، و آن گاه او را نصيحت مى‌كند تا بار ديگر آن خطاها را تكرار نكند، و در برابر اجزايى كه درست انجام داده آفرين مى‌گويد، و تشويق مى‌كند، و با وعده و سپاسگزارى خود، دل گرمش مى‌سازد و مجددا دستور مى‌دهد تا بار ديگر آن تكليف را انجام دهد، و اين روش را هم چنان ادامه مى‌دهد تا شاگرد در فن خود كامل گشته، زحماتش به نتيجه برسد.

و اگر كسى در حقايق قرآنى دقت و تدبر كند، در همان اولين برخوردش اين معنايى را كه ما خاطر نشان ساختيم درك مى‌كند، و مى‌بيند كه مثلا خداى سبحان در اولين بار كه مى‌خواهد مساله جهاد را تشريع كند كلياتى از جهاد را بيان نموده مى‌فرمايد:(كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتالُ)[1]، و در اين آيات مؤمنين را به جهاد امر نموده، مى‌فهماند كه اين عمل بر آنان واجب شده، آن گاه داستان جنگ بدر را به عنوان اولين مشقى كه شاگرد نوشته تحويل مى‌گيرد، و عيب‌هاى آن را گوش زد نموده مشقى ديگر به نام جنگ احد به او مى‌دهد، باز عيب‌هاى آن را مى‌گيرد، و هم چنان ادامه مى‌دهد تا امت مسلمان در انجام اين تكليف، بى عيب و ماهر شود، و يا مى‌بيند خداى تعالى سرگذشت انبياى گذشته، و امت‌هاى آنان را درس مى‌دهد، نقاط ضعف و خطا و انحراف آنها را بيان مى‌كند، و حق مطلب و آنچه كه صحيح است معين نموده از امت اسلام مى‌خواهد تا آن طور عمل كنند، و آن سرگذشت غلط گيرى شده را دستور العمل خود قرار دهند. در آيات مورد بحث نيز همين روش به كار رفته است، در آيه (137) همين سوره هشدار مى‌دهد كه گذشتگانى بوده‌اند و چنين و چنان كرده‌اند، و در آيه (146) روشن‌تر سخن گفته، مى‌فرمايد آنها هم قتال و كارزار داشته‌اند، و شما نيز بايد آماده كارزار شويد.

[1] سوره بقره آيه: 216 .