(ذلِكَ بِأَنَّهُمْ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا فَطُبِعَ عَلى‌ قُلُوبِهِمْ)[1] و آيه‌(لا تَعْتَذِرُوا قَدْ كَفَرْتُمْ بَعْدَ إِيمانِكُمْ)[2]، و آيه‌(فَأَعْقَبَهُمْ نِفاقاً فِي قُلُوبِهِمْ)[3] بر مى‌آيد كه قرآن منافقين را كافر خوانده.

بنا بر اين، آيه مورد بحث مربوط به طايفه‌اى از مسلمانان است كه ايمان آورده و داخل مؤمنين بودند، و بيشتر از مؤمنين واقعى چپ و راست رسول خدا 6 را احاطه مى‌كردند، ولى در باطن به بعضى از احكام كه بر رسول خدا 6 نازل شده كفر ورزيدند و اعتنايى به آن نكردند. خداى سبحان در اين آيات توبيخشان كرده كه از احاطه كردن رسول خدا 6 و همواره با آن جناب بودن سودى نخواهند برد، و نبايد طمع بهشت كنند، چون از آنانى كه داخل بهشت شوند نيستند، و نه مى‌توانند قضا و قدر خدا را لغو كنند، و نه خدا را به ستوه آورند.

مؤيد اين وجه آيه بعدى است كه مى‌فرمايد:(إِنَّا لَقادِرُونَ عَلى‌ أَنْ نُبَدِّلَ خَيْراً مِنْهُمْ ...) كه معنايش به زودى مى‌آيد.

(كَلَّا إِنَّا خَلَقْناهُمْ مِمَّا يَعْلَمُونَ) در اين آيه طمع آنان را رد مى‌كند كه به هيچ وجه ممكن نيست با كفر داخل بهشت شوند، و منظور از اينكه فرمود: ما ايشان را از چيزى خلق كرده‌ايم كه خودشان مى‌دانند ، اين است كه ما ايشان را از نطفه خلق كرديم، و اين جمله مربوط به ما بعد است، و مجموع آن و جمله ما بعدش رد قبلى را تعليل مى‌كند. و خلاصه آن تعليل اين است كه: ما آنان را از نطفه خلق كرديم، كه خودشان هم مى‌دانند، وقتى چنين است براى ما آسان است كه آنان را از بين برده، قومى ديگر بجاى آنان خلق كنيم كه بهتر از آنان و مؤمن باشند، و چيزى از احكام دين خدا را رد نكنند، و كسى نيست كه بر قضا و قدر ما سبقت گيرد و ما را عاجز سازد، تا اين كفار هم طمع كنند از آنان باشند، و با كفر داخل بهشت گردند و قضاء و قدر ما را نقض كنند.

[چند وجه در معناى‌(إِنَّا خَلَقْناهُمْ مِمَّا يَعْلَمُونَ)]

بعضى‌[4] از مفسرين گفته‌اند: كلمه من در جمله‌(مِمَّا يَعْلَمُونَ) معناى لام تعليل‌

[1] اين به خاطر آن است كه آنها نخست ايمان آوردند سپس كافر شدند لذا بر دلهاى آنها مهر نهاده شده. سوره منافقين، آيه 3.

[2]( بگو) عذرخواهى نكنيد( كه بيهوده است چون) شما بعد از ايمان آوردن كافر شديد. سوره توبه، آيه 66.

[3] اين عمل( روح) نفاق را در دلهايشان برقرار ساخت. سوره توبه، آيه 77.

[4] روح المعانى، ج 29، ص 65.