(لَعَمْرُكَ إِنَّهُمْ لَفِي سَكْرَتِهِمْ يَعْمَهُونَ)[1]، در عين سوگند بر گمراهى و كورى آنان دليل آن را هم بيان كرده، و آن جان پيامبر است، كه جانى طاهر و به عصمت خدايى مصون از هر نقص است، و معلوم است كه مخالف چنين پيامبرى معصوم، در مستى و سرگردانى بسر مى‌برد، و سوگندى كه در رستگارى نفوس الهى و خسران نفوس آلوده ياد كرده، مى‌فرمايد:( وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها) ... (وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها وَ قَدْ خابَ مَنْ‌)(دَسَّاها )[2] كه در عين اينكه سوگند ياد كرده دليلش را هم آورده، مى‌فرمايد: نظامى كه در خورشيد و ماه و شب و روز جريان دارد، و منتهى شده به پيدايش نفسى كه فجور و تقوايش به او الهام شده، خود دليل است بر رستگارى كسى كه نفس را تزكيه كند و خسران كسى كه آن را آلوده سازد.

اين چند آيه را به عنوان نمونه آورديم، ساير سوگندها هم كه در كلام خداى تعالى آمده همين حال را دارد، هر چند كه همه آنها به روشنى اين چند سوگند نيست، و نيازمند دقت نظر بيشترى است نظير اين سوگند كه مى‌فرمايد:(وَ التِّينِ وَ الزَّيْتُونِ وَ طُورِ سِينِينَ)[3]، كه خواننده بايد در آن تدبر كند.

[بيان‌]

( فَإِذَا النُّجُومُ طُمِسَتْ‌) ...(أُقِّتَتْ ) اين آيات بيانگر روز موعودى است كه از وقوع آن خبر داده و فرموده بود:(إِنَّما تُوعَدُونَ لَواقِعٌ)، و جواب كلمه اذا حذف شده، چون جملات‌( لِأَيِّ يَوْمٍ أُجِّلَتْ‌) ...

(لِلْمُكَذِّبِينَ ) بر آن دلالت مى‌كرد.

[حوادث و نشانه‌هاى قيامت كه حاكى از تغاير نظام اخروى و نظام دنيوى در همه شؤون است‌]

خداى سبحان روز موعود را با ذكر حوادثى كه در آن واقع مى‌شود، و مستلزم انقراض عالم انسانى و انقطاع نظام دنيوى است معرفى مى‌كند، نظير تيره شدن ستارگان، شكافتن زمين، متلاشى شدن كوه‌ها، و تحول نظام دنيا به نظامى ديگر. و اين نشانيها در بسيارى از سوره‌هاى قرآنى و مخصوصا سوره‌هاى كوچك قرآن از قبيل سوره نبا، نازعات، تكوير، انفطار، انشقاق، فجر، زلزال، قارعة، و غير آن مكرر آمده است، و در رواياتى هم كه در مورد مقدمات قيامت و نشانيهاى آن وارد شده اين امور ذكر شده.

[1] به جانت سوگند اينها در مستى خود سرگردانند. سوره حجر، آيه 72.

[2] به خورشيد و گسترش نور آن سوگند ... و سوگند به نفس آدمى و آن كس كه آن را منظم ساخته. سپس فجور و تقوا را به او الهام كرده است. كه هر كس نفس خود را تزكيه كرده رستگار شده و آن كس كه نفس خويش را با معصيت و گناه آلوده ساخته نوميد و محروم گشته است. سوره شمس، آيات 1- 10.

[3] قسم به انجير و زيتون و قسم به طور سينا. سوره تين، آيات 1- 2.