عمود دين است به خداى تعالى نكرد.

و تمطى - به طورى كه در مجمع البيان آمده-[1] به معناى تمدد بدن از كسالت است، و اصل آن به اين معنا بوده كه آدمى پشت و كمر خود را تاب دهد، و تمطى در حال رفتن استعاره است از راه رفتن با تكبر و تبختر. و معناى آيه اين است كه: انسان دعوت حقه اسلام و معارف آن را تصديق نكرد، و براى پروردگارش نماز نگذاشت، و خلاصه نه اصول دعوت را پذيرفت و نه فروع آن را كه ركن آن فروع نماز است، و ليكن آن را تكذيب نموده، از قبولش اعراض نمود، و تازه وقتى به طرف اهلش مى‌رفت (مثل كسى كه فتحى نمايان كرده) باد به دماغش انداخته، با تكبر مى‌رفت.

[وجوه مختلف در باره معناى آيه:(أَوْلى‌ لَكَ فَأَوْلى‌ ثُمَّ أَوْلى‌ لَكَ فَأَوْلى‌)]

(أَوْلى‌ لَكَ فَأَوْلى‌ ثُمَّ أَوْلى‌ لَكَ فَأَوْلى‌) در اينكه اين جمله كلمه تهديد است حرفى نيست، و اگر مكرر شده، به منظور تاكيد بوده. و بعيد نيست- و خدا داناتر است- كه جمله‌(أَوْلى‌ لَكَ) خبرى باشد براى مبتدايى كه حذف شده، و آن ضميرى است كه به حال انسان كه قبلا ذكر شده بود برگردد، و بخواهد همان حال (نخواندن نماز و تصديق نكردن و تكذيب كردن و با حال تبختر برگشتن) را براى انسان نامبرده اثبات كند، تا كنايه باشد از اثبات تبعات و عواقب سوء آن حال.

در نتيجه كلام مذكور فرمان و نفرينى باشد از ناحيه خداى تعالى عليه اين انسان، تا با همين فرمان مهر بر دلش بزند، و ايمان و تقوى را بر او حرام كند، و بنويسد كه اين شخص از اهل آتش است، و آن گاه دو آيه مورد بحث به وجهى شبيه مى‌شود به آيه‌(فَإِذا أُنْزِلَتْ سُورَةٌ مُحْكَمَةٌ وَ ذُكِرَ فِيهَا الْقِتالُ رَأَيْتَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ يَنْظُرُونَ إِلَيْكَ نَظَرَ الْمَغْشِيِّ عَلَيْهِ مِنَ الْمَوْتِ فَأَوْلى‌ لَهُمْ)[2].

و معناى آيه اين است: اين حال كه تو دارى برايت بهتر و بهتر است، آرى براى تو بهتر آن است كه وبال أمر خود را بچشى، و عذابى كه برايت آماده كرده‌اند تو را بگيرد.

ولى بعضى‌[3] گفته‌اند: جمله‌(أَوْلى‌ لَكَ) اسم فعل و مبنى است، يعنى اعراب نمى‌پذيرد، و معنايش اين است كه بدبختيتان پشت سر هم باد.

[1] مجمع البيان، ج 10، ص 400.

[2] وقتى سوره‌اى محكم نازل مى‌شود، و در آن سخن از قتال مى‌رود، كسانى را كه در دل بيمارند مى‌بينى كه به تو آن چنان نظر مى‌كنند كه محتضر از شدت مرگ به اطراف نگاه مى‌كند. فَأَوْلى‌ لَهُمْ به همين حال بمانند. سوره محمد، آيه 20.

[3] روح المعانى، ج 29، ص 149.