اللَّه ، شايد براى اين بود كه اشاره كند به اينكه غير از خدا كسى نيست كه صلاحيت داشته باشد چنين تهديدى بكند، پس آوردن ضمير هم كافى است و احتياج به آوردن نام خداى تعالى نيست.

(إِنَّ هذِهِ تَذْكِرَةٌ فَمَنْ شاءَ اتَّخَذَ إِلى‌ رَبِّهِ سَبِيلًا) كلمه هذه اشاره است به آيات سابق كه مشتمل بر تهديدهاى كوبنده و تذكر و موعظه است، و كلمه تذكره به معناى هر هشدارى است كه آدمى با ديدن و يا شنيدن آن الگويى مى‌گيرد كه عمل خود را طبق آن انجام دهد.

و در جمله فمن شاء مفعول شاء حذف شده، و معروف در مثل اين موارد اين است كه مفعولى در تقدير بگيرند كه از جنس جواب شرط باشد و با سياق بسازد، بنا بر اين بايد بگوييم تقدير جمله: فمن شاء أن يتخذ الى ربه سبيلا اتخذ الى ربه سبيلا- هر كس بخواهد راهى به سوى پروردگار خود اتخاذ كند مى‌تواند راهى به سوى پروردگارش اتخاذ كند مى‌باشد. بعضى‌[1] گفته‌اند: كلمه اتعاظ- پندگيرى در تقدير است، و معنايش اين است كه هر كس بخواهد پند بگيرد، راهى به سوى پروردگار خود اتخاذ مى‌كند: و منظور از اتخاذ راه به سوى پروردگار اتخاذ راه به سوى تقرب به او است. و منظور از راه ، همان ايمان و اطاعت است. اين آن معنايى است كه مفسرين ذكر كرده‌اند.

ولى ممكن است كلمه هذه را اشاره به آيات اول سوره بگيريم كه به شب زنده‌دارى و تهجد سفارش مى‌كرد، و بگوييم اين آيه مى‌خواهد خطاب اختصاصى به رسول خدا 6 در اول سوره را به همه مؤمنين عموميت دهد، و به طور كلى بفرمايد:(فَمَنْ شاءَ ...).

مؤيد اين احتمال اين است كه آيه مورد بحث عينا در سوره دهر هم آمده، و در آنجا بعد از آيه‌اى قرار گرفته كه از نماز شب سخن مى‌گويد و مى‌فرمايد:(وَ سَبِّحْهُ لَيْلًا طَوِيلًا)، و از اين معنا مى‌توان نتيجه گرفت كه نماز شب راه مخصوصى است كه آدمى را به سوى پروردگارش هدايت مى‌كند.

بحث روايتى [رواياتى در باره نزول آيات:(يا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا ...)]

در الدر المنثور است كه بزار و طبرانى در كتاب اوسط ، و ابو نعيم در كتاب‌

[1] تفسير كشاف، ج 4، ص 642.