جمله- من الفجر و در نتيجه مسلمانان سخت خوشحال شدند.[1] مؤلف- اين قصه به طرقى ديگر نيز روايت شده، و در بعضى از آن طرق به جاى قيس بن صرمة، ابو قيس بن صرمة، و در بعضى ديگر صرمة بن مالك انصارى آمده، با اختلافى كه در نقل خود قصه در آنها هست.

و نيز در الدر المنثور است كه ابن جرير و ابن منذر از ابن عباس روايت كرده كه گفت:

در ماه رمضان بعد از نماز عشا، زن و طعام بر مسلمانان حرام مى‌شد، تا شب بعد، در اين ميان جمعى از مسلمانان بر خلاف دستور طعام خوردند، و با زنان آميختند، يكى از ايشان عمر بن خطاب بود، لا جرم نزد رسول خدا ص شكايت بردند، و به دنبالش آيه: (أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيامِ‌)- تا جمله-(فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَ‌) نازل شد، و همخوابگى با زنان را حلال كرد.[2] مؤلف: روايات از طرق اهل سنت در اين معنا بسيار است، و در بيشتر آنها نام عمر ذكر شده، و همه در اين جهت مشتركند كه حكم مباشرت با زنان در شب، مثل حكم طعام و آب بعد از خواب حرام بود ولى ظاهر اولين روايتى كه ما آورديم اين بود كه مساله آميختن با زنان در شب و روز رمضان حرام بوده، به خلاف طعام و آب، كه تنها بعد از خوابيدن حرام مى‌شده، كه از اول شب تا قبل از خواب حلال بوده، بعد از خواب حرام مى‌شده، سياق آيه هم با اين روايت مساعدت دارد، براى اينكه اگر جماع هم مانند اكل و شرب قبل از خواب حلال و بعد از خواب حرام بود، بايد در لفظ آيه مقيد به آخرين زمان جواز مى‌شد، هم چنان كه آخرين زمان جواز اكل و شرب كه همان متمايز شدن سياهى از سفيدى است بيان شده ولى آيه تنها و بدون هيچ قيدى فرموده (رفث با زنان در شب روزه حلال است).

و همچنين اينكه در بعضى از روايات آمده كه خيانت مختص به مساله رفث نبوده، بلكه در اكل و شرب هم خيانت مى‌كرده‌اند، با سياق آيه سازگار نيست چون در آيه شريفه جمله: (عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتانُونَ أَنْفُسَكُمْ‌) ... قبل از جمله‌(وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا) آمده.

و نيز در الدر المنثور است كه رسول خدا ص فرمود: فجر دو تا است، اما آنكه مانند دم گرگ است چيزى را نه حرام مى‌كند و نه حلال، و اما آنكه گسترده است و كرانه افق را مى‌گيرد، نماز صبح را حلال و خوردن طعام را حرام مى‌كند.[3] مؤلف: روايات در اين معنا از طرق عامه و خاصه و همچنين روايات مربوط به اعتكاف و حرمت جماع در رمضان بسيار زياد است.

[1] ( 1 و 2) الدر المنثور ج 1 ص 197

[2] ( 1 و 2) الدر المنثور ج 1 ص 197

[3] الدر المنثور ج 1 ص 200