و يكى از بى‌پايه‌ترين اشكالهايى كه به آيه كرده‌اند اين است كه: آيه شامل مثالى است كه اصلا در خارج وجود ندارد، براى اينكه هيچ خوشه گندمى نداريم كه مشتمل بر صد دانه باشد، و ديگر توجه نكرده‌اند كه همانطور كه گفتيم: در مثل لازم نيست كه مضمونش در خارج تحقق داشته باشد، چون مثلهاى تخيلى آن قدر زياد هست كه از حد شمارش بيرون است، علاوه بر اينكه هر سنبله صد دانه و يا هر خوشه هفتصد دانه گندم در آن باشد چنان نيست كه اصلا وجود نيافته باشد.

(وَ اللَّهُ يُضاعِفُ لِمَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِيمٌ) يعنى خداى تعالى براى هر كس كه بخواهد بيش از هفتصد دانه گندم هم مى‌دهد، براى اينكه او واسع است و هيچ مانعى نيست كه از جود او جلوگيرى كرده و فضل و كرمش را محدود سازد، هم چنان كه خودش در جاى ديگر فرمود:(مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً، فَيُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً كَثِيرَةً؟)[1] و كثير را در اين آيه مقيد به عدد معينى نكرده است.

بعضى از مفسرين در معناى آيه مورد بحث گفته‌اند: مضاعفة به معناى چند برابر است، و نهايت درجه اين چند برابر همان هفتصد برابر است، نه اينكه اگر خدا بخواهد هفتصد را هم چند برابر مى‌كند ولى اين حرف صحيح نيست، زيرا اگر اينطور مى‌بود قهرا جمله مورد بحث كار تعليل را مى‌كرد، و معنا چنين مى‌شد: انفاق در راه خدا مثل دانه‌اى است كه تا هفتصد دانه بهره دهد، چون خدا براى هر كس بخواهد مضاعف مى‌كند و در اين صورت مى‌بايست جمله نامبرده چنين باشد: فى كل سنبلة مائة حبة فان اللَّه يضاعف ... ، هم چنان كه در آيه شريفه:(اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ، وَ النَّهارَ مُبْصِراً، إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ)[2] كلمه ان آمده است، و چون در آيه مورد بحث كلمه فان نيامده معلوم مى‌شود كه جمله نامبرده تعليل نيست.

[فوائد و آثار اجتماعى انفاق به قصد تحصيل رضاى خدا]

مطلب ديگر اينكه در آيه مورد بحث، مثلى را كه آورده مقيد به آخرت نكرده و بطور مطلق فرموده: خدا انفاق شما را مضاعف مى‌كند پس هم شامل دنيا مى‌شود، و هم شامل آخرت، فهم عقلايى هم اين را تاييد مى‌كند براى اينكه كسى كه از دسترنج خود چيزى انفاق مى‌كند هر چند ابتدا ممكن است به قلبش خطور كند كه اين مال از چنگش رفت، و ديگر به‌

[1] كيست كه به خدا قرض دهد، قرضى دهد، قرضى نيكو، تا خدا آن را برايش به اضعافى كثير مضاعف كند. سوره بقره آيه 245

[2] سوره مؤمن آيه 61