از آنها با آثار و نتايجش ارتباط خاصى دارد.

[در امور اعتبارى و تكوينى از هر امرى آثار خودش بروز مى‌كند]

خلاصه از هر امر اعتبارى تنها آثار خودش بروز مى‌كند، و آن آثار هم تنها از آن امر اعتبارى بروز مى‌كند.

و نتيجه اين گفتار اين است كه: تربيت صالح تنها از مربى صالح محقق مى‌شود، و مربى فاسد جز اثر فاسد بر تربيتش مترتب نمى‌شود، چرا كه: از كوزه برون همان تراود كه در اوست ، هر چند كه شخص فاسد تظاهر به صلاح كند، و در تربيت كردنش طريق مستقيم را ملازم باشد، و صد پرده ضخيم بر روى فسادى كه در باطن پنهان كرده، بكشد و واقعيت خود را كه همان فساد است در پشت هزار حجاب پنهان كند.

و همچنين حاكمى كه صرفا به منظور غلبه بر ديگران مسند حكومت را اشغال كرده و يا آن قاضى كه بدون لياقت در قضاوت اين مسند را غصب كرده، و همچنين هر كس كه منصبى اجتماعى را از راه غير مشروع عهده‌دار گردد.

و نيز هر فعل باطلى كه به وجهى از وجوه باطل بوده ولى در ظاهر شبيه حق باشد، مثلا در باطن خيانت و در ظاهر امانت، يا در باطن بدى و دشمنى و در ظاهر احسان باشد، يا در باطن نيرنگ و در ظاهر خيرخواهى باشد، يا در باطن دروغ و در ظاهر صداقت باشد، اثر واقعى تمامى اينها روزى نه خيلى دور ظاهر مى‌شود هر چند كه چند صباحى امرش مشتبه و به لباس صدق و حق ملبس باشد (چون دروغ و خيانت و باطل و خلاف واقع را با زنجير هم نمى‌توان بست، عاقبت زنجير را پاره مى‌كند و خود را نشان مى‌دهد) اين سنتى است كه خداى تعالى در خلائق خود جارى ساخته،(فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِيلًا وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْوِيلًا)[1].

[حق، مرگ و تزلزلى ندارد و باطل نيز ثبات و بقايى ندارد هر چند صباحى امر بر افرادى مشتبه شود]

پس حق نه مرگ دارد و نه اثرش متزلزل مى‌گردد، هر چند كه صاحبان ادراك چند لحظه‌اى آن اثر را نبينند، باطل هم به كرسى نمى‌نشيند، و اثرش باقى نمى‌ماند، هر چند كه امرش و وبالش بر افرادى مشتبه باشد.

به آيات زير توجه فرمائيد:(لِيُحِقَّ الْحَقَّ وَ يُبْطِلَ الْباطِلَ)[2] و يكى از مصاديق به كرسى نشاندن حق همين است كه اثر حق را تثبيت كند، و يكى از مصاديق ابطال باطل همين است كه فسادش را بر ملا سازد، و آن لباسى كه از حق بر تن پوشيده و امر را بر مردم مشتبه ساخته، از تنش بيرون آورد.

[1] براى سنت الهى هرگز تبديل و دگرگونى نخواهى يافت. سوره فاطر آيه 43

[2] تا خداوند با كلمات خود حق را به كرسى بنشاند و باطل را از بين ببرد. سوره انفال آيه 8