بى‌مقداريش اشاره كرده باشد.

[دفع يك توهم در باره جمله خدا به او (نمرود) ملك و دولت داد ]

در اينجا سؤالى پيش مى‌آيد، و آن اين است كه مگر سلطنت جائرانه امثال نمرودهاى روزگار، عطيه خدا است، كه در آيه مورد بحث مى‌فرمايد: خدا به او ملك و دولت داد ؟.

در پاسخ مى‌گوئيم: هيچ منافاتى و محذورى پيش نمى‌آيد، براى اينكه ملك كه نوعى سلطنت گسترده بر يك امت است، مانند ساير انواع سلطنت‌ها و قدرت‌ها نعمتى است از خدا و فضلى است كه خدا به هر كسى كه بخواهد مى‌دهد، و خداى تعالى در فطرت هر انسانى معرفت آن و رغبت در آن را قرار داده، حال اگر انسان اين عطيه را در جاى خودش به كار برد، نعمت و سعادت خواهد بود.

هم چنان كه در كلام مجيدش فرموده:(وَ ابْتَغِ فِيما آتاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ)[1] و اگر در جايش به كار نبرد و در استعمال آن از راه راست منحرف گرديد، همان نعمت در حق او نقمت و هلاكت مى‌شود.

هم چنان كه باز فرموده:(أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْراً وَ أَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دارَ الْبَوارِ).[2] در سابق هم گفتيم كه هر چيزى نسبتى با خدا دارد، ولى نسبتى كه لايق به ساحت قدس او باشد. يعنى جهت حسن هر چيز منسوب به خدا است، نه جهت قبح و بديش (پس ملك نمرود هم از آن جهت كه مى‌توانست وسيله تعالى جامعه باشد، از خدا است و از اين جهت كه خود او آن را وسيله ذلت و بدبختى جامعه قرار داد از خدا نيست).

از اينجا فساد و بطلان گفتار بعضى از مفسرين روشن مى‌شود كه گفته‌اند ضمير در آيه‌(آتاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ) به ابراهيم بر مى‌گردد، و مراد از ملك هم، ملك ابراهيم است، هم چنان كه در جاى ديگر در باره ملك ابراهيم فرموده:(أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلى‌ ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ، فَقَدْ آتَيْنا آلَ إِبْراهِيمَ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ، وَ آتَيْناهُمْ مُلْكاً عَظِيماً)[3] و منظور از ملك در آيه، ملك نمرود نيست، براى اينكه ملك جور و كفر و معصيت را نمى‌توان به خدا نسبت داد.

دليل بطلان اينست كه اولا:

[1] تو در آنچه خداوند ارزانيت داشته، خانه آخرت را بجوى. سوره قصص آيه 77

[2] مگر آن كسان را نديدى كه نعمت خدا را تبديل به كفر كردند و در نتيجه قوم خود را به ورطه هلاكت افكندند. سوره ابراهيم آيه 28

[3] يا به مردم بر سر آن نعمت‌هايى كه خدا از فضل خود به آنها داد، حسد مى‌ورزند و ما به هر كس هر چه لايق بود داديم، ما آل ابراهيم را حكمت و ملك عظيم داديم. سوره نساء آيه 53