و چه اينكه با انجام اعمال صالحه باشد، و چه اينكه با كسب علوم حقه باشد، هم همه اين انواع توبه و تطهر را دوست مى‌دارد، و هم تكرار آن دو را.

(نِساؤُكُمْ حَرْثٌ لَكُمْ، فَأْتُوا حَرْثَكُمْ أَنَّى شِئْتُمْ) كلمه (حرث) مصدر و به معناى زراعت است، و مانند زراعت بر زمينى هم كه در آن زراعت مى‌شود اطلاق مى‌گردد، هم مى‌گويند: (اين گندمها كشت و زرع فلانى است)، و هم مى‌گويند: (اين زمين زراعت فلانى است)، و كلمه (انى) از اسماى شرط است، كه مانند كلمه (متى) در خصوص زمان استعمال مى‌شود، البته گاهى در مكان هم بكار مى‌رود هم چنان كه در قرآن آمده:(يا مَرْيَمُ أَنَّى لَكِ هذا، قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ)[1].

حال اگر در آيه مورد بحث به معناى مكان باشد، معنا چنين مى‌شود (شما به كشتزار خود وارد شويد، از هر محلى كه خواستيد)، و اگر به معناى زمان باشد معنايش اين مى‌شود (شما هر وقت خواستيد به كشتزار خود برويد).

و به هر معنا كه باشد مى‌خواهد اطلاق را برساند، مخصوصا با قيد (شئتم) اين اطلاق روشن‌تر به چشم مى‌خورد، و اين همان مانعى است كه نمى‌گذارد جمله‌(فَأْتُوا حَرْثَكُمْ) دلالت بر وجوب كند، چون معنا ندارد عملى را واجب كنند و به دنبالش اختيار انجام آن را به خود واگذار نمايند.

اين را هم بايد بدانيم كه آوردن جمله: (زنان شما كشتزار شمايند) قبل از بيان (فاتوا حرثكم) و نيز تعبير از زنان براى بار دوم به (كشتزار) خالى از اين دلالت نيست، كه مراد توسعه و آزادى دادن در عمل زناشويى است، يا از نظر مكان و يا از نظر زمان البته مكانى كه زنان انتخاب كنند، نه آنجايى كه مردان از زنان انتخاب كنند، حال اگر اطلاق تنها از نظر مكان باشد، ديگر آيه شريفه متعرض اطلاق نيست، و در نتيجه آيه قبلى كه مى‌فرمود:(فَاعْتَزِلُوا النِّساءَ فِي الْمَحِيضِ)، و جمله (وَ لا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى يَطْهُرْنَ‌) ... تعارضى ندارد.

و اگر اطلاق آيه تنها از نظر زمان باشد، آن وقت اين اطلاق بوسيله محيض تخصيص مى‌خورد، براى اينكه آيه محيض مشتمل بر كلمه‌اى است كه نمى‌گذارد آيه بوسيله آيه حرث نسخ شود، و آن كلمه (اذى) است، كه مى‌فهماند محيض آزارى است، و اصلا علت تشريع حرمت نزديكى با زنان در حيض همين آزار بودن حيض است، و معلوم است ما دام كه حيض هست آزار هم هست، و اين نسخ بردار نيست.

و نيز علت ديگرى كه نمى‌گذارد نسخ نامبرده صورت بگيرد، اين است كه آيه محيض‌

[1] مريم اين طعام از كجا برايت آماده شد، گفت از ناحيه خدا. سوره آل عمران آيه 37