غيره را نيز اثم خوانده، و هيچ يك را اثم كبير نخوانده به جز شراب، و قمار، و به جز شرك كه آن را اثم عظيم ناميده و فرموده:(وَ مَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرى‌ إِثْماً عَظِيماً)[1].

و سخن كوتاه اينكه: هيچ شكى نيست در اينكه آيه مورد بحث دلالت بر تحريم دارد.

آن گاه دو آيه سوره مائده نازل شد، و فرمود:(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ، فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ إِنَّما يُرِيدُ الشَّيْطانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِي الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ، وَ يَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ، فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ)[2].

از ذيل اين دو آيه بر مى‌آيد كه مسلمانان بعد از شنيدن آيه سوره بقره هنوز از مى‌گسارى دست بردار نبودند، و به كلى آن را ترك نكرده بودند، تا اين دو آيه نازل شد، و در آخرش فرمود حالا ديگر دست بر مى‌داريد يا خير؟.

همه آنچه گفته شد در باره شراب بود.

[شرح بقيه مفردات آيه شريفه‌]

و اما ميسر: مفاسد اجتماعى آن و اينكه مايه فرو ريختن پايه‌هاى زندگى است امرى است كه هر كسى آن را به چشم خود مى‌بيند، و نياز به بيان ندارد، و ان شاء اللَّه به زودى در سوره مائده متعرض آن خواهيم شد.

اينجا گفتگوى ما در شراب و قمار پايان يافت، حال به بحثى كه در باره كلمات آيه داشتيم برگرديم،(قُلْ فِيهِما إِثْمٌ كَبِيرٌ، وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ) معناى كلمه اثم را گفتيم، اما كلمه (كبير) صفت مشبهه از كبر است، و كبر در حجم‌ها به منزله كثرت است در اعداد، و مقابل كبر صغر است، هم چنان كه در مقابل كثرت قلت است، پس كبر و صغر دو وصف نسبى هستند، به اين معنا كه جسم و يا حجمى معين، نسبت به حجمى ديگر كوچك‌تر از حجم كبير، و نسبت به حجمى سوم بزرگتر از حجم صغير است، و اگر اين مقايسه و نسبت نبود هيچ چيز نه كبير بود و نه صغير، هم چنان كه هيچ عددى نه بسيار بود و نه اندك.

و اين معنا به نظر نزديك مى‌رسد كه اولين بارى كه بشر متوجه معناى كبر شده در حجم‌ها بوده، چون حجم يك كميت متصل در جسمانيت است، آن گاه از حجم و صورت آن‌

[1] سوره نسا آيه 47

[2] اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد شراب و قمار و انصاب و ازلام پليدى و از عمل شيطان است، زنهار كه از آن اجتناب كنيد، شايد رستگار گرديد، تنها هدف شيطان اين است كه با شراب و قمار ميانه شما دشمنى و كينه بيندازد، و شما را از راه خدا و از نماز جلوگيرى كند آيا دست از آنها بر مى‌داريد؟ سوره مائده آيه 91