و شما خواننده عزيز اگر مفاسد اجتماعيه و فرديه را، حتى آن مفاسدى كه فسادش براى همه جوامع مسلم است، و كسى منكر آن نيست، مورد تجزيه و تحليل قرار دهى، خواهى ديد كه اساس آن مفاسد اعمالى است كه باعث از كار افتادن عقل در حكومت و هدايت است، و بقيه مفاسد هم هر قدر كه زياد باشد، و هر قدر بزرگ باشد، باز اساسش همين بطلان حكومت عقل است، كه جاى توضيحش محل ديگرى است، كه ان شاء اللَّه تعالى خواهد آمد.

بحث روايتى [ (در ذيل آيات گذشته)]

در الدر المنثور است كه ابن جرير از ابن عباس روايت كرده كه گفت من پشت سر رسول خدا ص سوار شده بودم، فرمود: اى ابن عباس از خدا به آنچه برايت مقدر كرده راضى باش هر چند كه مخالف خواسته و آرزويت باشد، براى اينكه مقدرات تو از پيش در كتاب خدا ثبت شده، عرضه داشتم: يا رسول اللَّه اين در كجاى قرآن است، با اينكه من قرآن را خوانده‌ام (چنين چيزى بياد ندارم؟) فرمود: آيه:(وَ عَسى‌ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ، وَ عَسى‌ أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ، وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ)[1].

مؤلف: در اين روايت اشعار و اشاره‌اى هست به اينكه تقدير تنها اختصاص به تكوين و مقدرات زندگى ندارد، بلكه شامل تشريع هم مى‌شود، (چون آيه شريفه راجع به تشريع است) چيزى كه هست به اختلاف اعتبارات مختلف مى‌شود و اما اينكه كلمه: عسى (اميد است) در خصوص اين آيه به معناى (واجب بودن) استعمال شده باشد، آيه شريفه دلالتى بر آن ندارد، و ما در سابق هم گفته‌ايم كه اين كلمه در مورد خداى تعالى هم به همان معناى لغويش در قرآن بكار رفته، كه همان اظهار اميد باشد، پس نبايد به گفته بعضى‌ها اعتنا كرد كه گفته‌اند: در قرآن همه چيز مصداق (عسى) است، چون عسى در قرآن و از ناحيه خدا واجب است، و از اين عجيب‌تر مطلبى است كه از بعضى مفسرين نقل شده كه گفته‌اند هر چيزى كه در قرآن با كلمه (عسى) بيان شده واجب است، مگر دو جا يكى در مساله تحريم كه فرموده:(عَسى‌ رَبُّهُ إِنْ طَلَّقَكُنَّ)[2] و يكى هم در سرگذشت بنى اسرائيل كه فرموده:(عَسى‌ رَبُّكُمْ أَنْ يَرْحَمَكُمْ)[3].

و نيز در الدر المنثور است كه ابن جرير از طريق سدى روايت كرده كه گفت: رسول خدا

[1] الدر المنثور ج 1 ص 244

[2] سوره تحريم آيه 5

[3] سوره اسرا آيه 8