در اين باره فرموده:(إِلَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلًا صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ)[1].

و نيز پاره‌اى از حسنات است كه باعث مى‌شود نظيرش عايد ديگرى هم بشود، و در اين باره فرموده:(وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُمْ بِإِيمانٍ، أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَ ما أَلَتْناهُمْ مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَيْ‌ءٍ، كُلُّ امْرِئٍ بِما كَسَبَ رَهِينٌ)[2].

ممكن است اگر در قرآن بگرديم نظير اين معنا را در گناهان نيز پيدا كنيم، مانند ظلم به ايتام مردم، كه باعث مى‌شود فرزند خود انسان يتيم شود، و نظير آن ستم در فرزندان ستمگر جريان يابد، كه در اين باره مى‌فرمايد:(وَ لْيَخْشَ الَّذِينَ لَوْ تَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَيْهِمْ)[3].

و باز پاره‌اى حسنات است كه سيئات صاحبش را به ديگرى و حسنات آن ديگرى را به وى مى‌دهد هم چنان كه پاره‌اى از سيئات است كه حسنات صاحبش را به ديگرى و سيئات ديگرى را به او مى‌دهد، و اين از عجايب امر جزا و استحقاق است، كه ان شاء اللَّه بحث پيرامون آن در ذيل آيه شريفه:(لِيَمِيزَ اللَّهُ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ، وَ يَجْعَلَ الْخَبِيثَ بَعْضَهُ عَلى‌ بَعْضٍ، فَيَرْكُمَهُ جَمِيعاً، فَيَجْعَلَهُ فِي جَهَنَّمَ)[4] و در موارد همه اين آياتى كه ديديد روايات بسيار متنوعى وارد شده، كه ان شاء اللَّه هر دسته از آنها را در ذيل آيه مناسبش نقل خواهيم كرد.

[نظامى كه از لحاظ پاداش و كيفر اعمال بر اعمال حاكم است مغاير نظام طبيعى اعمال است‌]

و با دقت در آيات سابق و تدبر در آنها اين معنا روشن مى‌شود كه اعمال انسانها از حيث مجازات يعنى از حيث تاثيرش در سعادت و شقاوت آدمى نظامى دارد غير آن نظامى كه اعمال از حيث طبع در اين عالم دارد.

چون در اين عالم عمل خوردن مثلا كه يك عمل انسانى است، از حيث اينكه عبارت است از مجموع حركاتى جسمانى و فعل و انفعالهايى مادى كه تنها قائم به شخص خورنده است، و اثرش هم كه عبارت است از سير شدن، عايد فاعل به تنهايى مى‌شود، و با خوردن من ديگرى‌

[1] مگر كسانى كه توبه كنند، و ايمان آورده اعمال صالح كنند كه خدا گناهانشان را مبدل به حسنات خواهد كرد. سوره فرقان آيه 70

[2] كسانى كه ايمان آوردند و ذريه‌شان از ايشان در ايمان به خدا پيروى كردند، ما ذريه‌شان را به ايشان ملحق مى‌كنيم، و از عملشان چيزى كم نمى‌كنيم، هر كسى در گرو عمل خويش است. سوره طور آيه 21

[3] كسانى كه مى‌ترسند بعد از مردنشان به ذريه‌شان ستم شود، بايد از خدا بترسند. سوره نسا آيه 8

[4] مى‌خواهد تا خبيث را از طيب جدا نموده، و همه خبيث‌ها را روى هم نهاده يك جا متراكم كند و در جهنمش قرار دهد. سوره انفال آيه 38