سراب را خورده، و با خيال بازى مى‌كرده، آن وقت همان شيطان خود را كنار كشيده، مى‌گويد: من از تو و رفتار تو بيزارم، و نه تنها به وعده‌هايش عمل نمى‌كند، بلكه اين سوز را هم به او مى‌گذارد كه‌(إِنِّي بَرِي‌ءٌ مِنْكَ إِنِّي أَخافُ اللَّهَ رَبَّ الْعالَمِينَ).

و كوتاه سخن آنكه: مثل منافقين در اينكه مردم بنى النضير را به مخالفت با رسول خدا 6 واداشته، و وعده نصرتشان دادند، و سپس بى‌وفايى كرده، وعده خود را خلف نمودند، نظير مثل شيطان است در اينكه انسان را به سوى كفر مى‌خواند، و با وعده‌هاى دروغى‌اش فريبش داده، به كفر وادارش مى‌كند. و در آخر از او بيزارى جسته، بعد از يك عمر كفر ورزيدن، در روزى كه بسيار به كمك نيازمند است تنهايش مى‌گذارد.

بعضى از مفسرين‌[1] گفته‌اند: مراد از آوردن اين مثل، اشاره به داستان برصيصاى عابد است كه شيطان زناى با زنى را در نظرش جلوه داد، و در آخرش به كفرش هم كشانيد كه داستانش در بحث روايتى آينده- ان شاء اللَّه تعالى- خواهد آمد.

بعضى‌[2] ديگر گفته‌اند: منظور از اين مثل كه فرمود(كَمَثَلِ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ قَرِيباً) بيان حال كفار مكه در روز جنگ بدر است كه نقل اين قول در سابق هم گذشت. و مراد از كلمه انسان در اين مثل ابو جهل است. و منظور از اينكه فرموده شيطان به او گفت كفر بورز همان داستانى است كه خداى تعالى در اين خصوص نقل نموده است:(وَ إِذْ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ وَ قالَ لا غالِبَ لَكُمُ الْيَوْمَ مِنَ النَّاسِ وَ إِنِّي جارٌ لَكُمْ فَلَمَّا تَراءَتِ الْفِئَتانِ نَكَصَ عَلى‌ عَقِبَيْهِ وَ قالَ إِنِّي بَرِي‌ءٌ مِنْكُمْ إِنِّي أَرى‌ ما لا تَرَوْنَ إِنِّي أَخافُ اللَّهَ وَ اللَّهُ شَدِيدُ الْعِقابِ)[3].

بنا بر اين احتمال، گفتار شيطان كه گفت‌(إِنِّي أَخافُ اللَّهَ رَبَّ الْعالَمِينَ) كلامى جدى بوده است، چون مى‌ترسيده همان فرشتگانى كه در بدر نازل شده بودند تا مؤمنين را يارى كنند، او را عذاب كنند. و اما بنا بر دو وجه قبلى، گفتار مذكور جدى نبوده، بلكه نوعى استهزاء و خوار داشتن بوده است.

[1] ( 1 و 2) روح المعانى، ج 28، ص 59.

[2] ( 1 و 2) روح المعانى، ج 28، ص 59.

[3] زمانى كه شيطان براى ايشان اعمالشان را جلوه داد و گفت كه امروز احدى از مردم نيست كه بتواند شما را شكست دهد، و من به شما تامين مى‌دهم، ولى همين كه دو صف در برابر هم قرار گرفتند، پاى خود را عقب كشيد و گفت من از شما بيزارم، من چيزهايى مى‌بينم كه شما نمى‌بينيد، و من از خدا مى‌ترسم كه خدا شديد العقاب است. سوره انفال، آيه 48.