است، كه بعضى از بندگان خود را كه مى‌خواهد از آن موهبت برخوردار مى‌سازد. شاهد اين مدعا آيه بعدى است كه در آن هم سخن از موهبتهاى مادى است و هم از موهبتهاى معنوى و نيز آيه قبلى است كه در باره نازل كردن كتاب و ميزان سخن گفته است.

(مَنْ كانَ يُرِيدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِي حَرْثِهِ ...) كلمه حرث به معناى زراعت است، و مراد از زراعت آخرت، نتيجه اعمال است كه روز قيامت به آدمى عايد مى‌شود، و به عنوان استعاره آن را زراعت آخرت ناميده، مثل اينكه اعمال صالحه بذرى است كه مى‌كارند تا در پائيز آخرت آن را درو كنند.

و مراد از اينكه مى‌فرمايد هر كس زراعت آخرت را بخواهد زراعتش را زياد مى‌كنيم اين است كه ما ثواب او را چند برابر مى‌سازيم هم چنان كه در جاى ديگر فرموده:(مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها)[1] و نيز فرموده‌(وَ اللَّهُ يُضاعِفُ لِمَنْ يَشاءُ)[2].

(وَ مَنْ كانَ يُرِيدُ حَرْثَ الدُّنْيا نُؤْتِهِ مِنْها وَ ما لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنْ نَصِيبٍ)- يعنى: و كسى كه تنها نتائج دنيايى را در نظر دارد، و براى به دست آوردن آن مى‌كوشد، و مى‌خواهد كه نتيجه عملش در دنيا عايدش شود، نه در آخرت، ما آن نتيجه دنيايى را به او مى‌دهيم، و ديگر در آخرت بهره‌اى ندارد. و اگر اين معنا را تعبير كرده به اراده حرث، براى اين بوده كه اشاره كرده باشد به اينكه صرف اراده در به دست آوردن نتايج دنيا و آخرت كافى نيست بلكه اراده عمل هم مى‌خواهد، هم چنان كه در جاى ديگر نيز فرموده:(وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعى‌)[3].

[مقصود از زراعت آخرت و زراعت دنيا و اينكه فرمود در زراعت آخرت مى‌افزاييم‌]

در جمله قبلى به وضوح مى‌فرمود كسى كه زراعت آخرت را مى‌خواهد آن زراعت را با زيادتى به او مى‌دهيم ولى در اين جمله مطلب را مبهم و گنگ آورده مى‌فرمايد و كسى كه زراعت دنيا را بخواهد از آن به او مى‌دهيم (نه همه آن را) و اين اشاره است به اينكه زمام امر بسته به مشيت خدا است، چه بسا مى‌شود كه از دنيا بسيار مى‌دهد، و چه بسا مى‌شود كه كم مى‌دهد، هم چنان كه در جاى ديگر فرموده:(مَنْ كانَ يُرِيدُ الْعاجِلَةَ عَجَّلْنا لَهُ فِيها ما نَشاءُ لِمَنْ نُرِيدُ)[4].

[1] هر كس عمل نيكى كند ده برابر مثل آن دارد. سوره انعام، آيه 160.

[2] خدا براى هر كس بخواهد چند برابر مى‌كند. سوره بقره، آيه 261.

[3] سوره نجم، آيه 39.

[4] هر كس دنياى نقد و عاجل را بخواهد ما نيز در دادن نتيجه عملش عجله مى‌كنيم، و هر چه بخواهيم و به هر كس بخواهيم چيزى مى‌دهيم. سوره اسرى، آيه 18.