كم را گرفته كه همه بفهمند، و به اين حد اكتفاء كرده كه بفرمايد: ما از طناب وريد به او نزديك‌تريم . و يا در جاى ديگر قريب به اين معنا را آورده بفرمايد: (أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ‌)- خدا بين انسان و قلبش واسطه و حائل است .

مفسرين در معناى اين آيه وجوه زيادى ذكر كرده‌اند كه چون فائده‌اى در نقل آن نديديم از نقلش صرفنظر نموده خواننده را به مراجعه كتب آنان توصيه مى‌كنيم‌[1].

[علم خدا به انسان از طريق فرشتگان كاتب اعمال‌]

(إِذْ يَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّيانِ عَنِ الْيَمِينِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِيدٌ) كلمه تلقى و تلقن به معناى گرفتن است. و مراد از متلقيان به طورى كه از سياق استفاده مى‌شود دو فرشته‌اى است كه موكل بر انسانند، و عمل او را تحويل گرفته آن را با نوشتن حفظ مى‌كنند.

و جمله‌(عَنِ الْيَمِينِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِيدٌ) در تقدير عن اليمين قعيد و عن الشمال قعيد است يعنى دو فرشته‌اى كه يكى در سمت راست نشسته و يكى در سمت چپ نشسته.

و منظور از سمت راست و سمت چپ، راست و چپ آدمى است. و كلمه قعيد به معناى قاعد، يعنى نشسته مى‌باشد.

و حرف اذ در جمله‌(إِذْ يَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّيانِ) ظاهرا متعلق به محذوف است، و تقدير آن اذكر اذ يتلقى المتلقيان است، يعنى به ياد آر و متوجه باش اين را كه دو فرشته عمل انسان را مى‌گيرند. و منظور از اين دستور اين است كه به علم خداى تعالى اشاره كند و بفهماند كه خداى سبحان از طريق نوشتن اعمال انسانها توسط ملائكه به اعمال انسان علم دارد، علاوه بر آن علمى كه بدون وساطت ملائكه و هر واسطه‌اى ديگر دارد.

بعضى از مفسرين‌[2] گفته‌اند كه: ظرف مذكور متعلق به كلمه أقرب در آيه قبل است، و معناى آن اين است كه: ما از رگ وريد به او نزديك‌تريم زمانى كه فرشتگان موكل او اعمالش را براى نوشتن مى‌گيرند. ولى به نظر مى‌رسد كه وجه قبلى با سياق موافق‌تر باشد، براى اينكه در اين وجه بر اين اساس ظرف را متعلق به كلمه اقرب دانسته كه غرض عمده بيان اقربيت خداى تعالى به انسان و علمش به اوضاع و احوال او باشد، و بقيه جزئيات مقصود اصلى نيستند، بلكه پيرامون همان غرض عمده دور مى‌زنند، در حالى كه ظاهر سياق و مخصوصا با در نظر گرفتن آيه بعدى اين است كه هر دو قسم علم مقصود اصلى و مستقل‌

[1] مجمع البيان، ج 9، ص 144.

[2] روح المعانى، ج 26، ص 179.