در آن بندگان خود را به عبادت خود واداشته، كار باطلى است، و چون چنين است ممكن است بگوييم: آيه‌(اللَّهُ الَّذِي أَنْزَلَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ وَ الْمِيزانَ) در مقام تعليل است، و حجتى است كه حجت كفار را ابطال مى‌سازد- در آن دقت فرماييد.

بعضى از مفسرين‌[1] گفته‌اند: ضمير در له به رسول خدا 6 برمى‌گردد و منظور از استجابت كنندگان، اهل كتاب است و منظور از استجابت آنان اين است كه اعتراف دارند كه اوصاف رسول خدا و خصوصياتش در كتب آسمانى آنان آمده. و مقصود از جمله مورد بحث اين است كه: محاجه اهل كتاب در باره خدا بعد از آن اعترافهايى كه كرده‌اند محاجه‌اى است كه در نزد پروردگارشان باطل است.

بعضى ديگر[2] گفته‌اند: ضمير در له به رسول خدا 6 بر مى‌گردد، و منظور از استجابت كننده، خود خداى تعالى است كه نفرين آن حضرت عليه بزرگان قريش را مستجاب كرد و در جنگ بدر همه را بكشت. و نيز نفرين آن حضرت عليه اهل مكه را مستجاب كرد، و به خشكسالى و قحطى مبتلايشان نمود. و دعاى آن جناب براى مستضعفين را مستجاب نمود و ايشان را از چنگال قريش نجات داد. و همچنين ساير معجزات آن حضرت كه همه جنبه استجابت داشت.

ولى اين دو معنى از سياق آيه به دور است.

بحث روايتى [ (دو روايت در باره شان نزول آيه: (وَ الَّذِينَ يُحَاجُّونَ فِي اللَّهِ ...) )]

در روح المعانى در ذيل آيه‌(وَ الَّذِينَ يُحَاجُّونَ فِي اللَّهِ ...) از ابن عباس و مجاهد نقل كرده كه گفته‌اند: اين آيه در باره طائفه‌اى از بنى اسرائيل نازل شد كه در صدد برآمدند مردم را از اسلام برگردانند و گمراه كنند، و بدين منظور مى‌گفتند: كتاب ما قبل از كتاب شما نازل شده، و پيغمبر ما قبل از پيغمبر شما بود، پس دين ما از دين شما بهتر است. و در روايتى ديگر به جاى كلمه دين ما آمده كه: پس ما از شما به خدا نزديك‌تر و سزاوارتريم [3].

و در الدر المنثور است كه ابن منذر از عكرمه روايت كرده كه گفت: وقتى آيه شريفه‌(إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ) نازل شد، مشركين مكه به مؤمنينى كه با ايشان تماس داشتند

[1] ( 1 و 2) مجمع البيان، ج 9، ص 26.

[2] ( 1 و 2) مجمع البيان، ج 9، ص 26.

[3] روح المعانى، ج 25، ص 25.