مى‌دهند. در اين آيات مى‌بينيم هر دسته از آنها به قومى اختصاص داده شده يك دسته به مؤمنين، يك دسته به قومى كه اهل يقينند، دسته ديگر به قومى كه تعقل مى‌كنند.

و شايد وجهش اين باشد كه آيت احياء زندگان به دلالتى ساده و همه كس فهم دلالت مى‌كند بر اينكه خودش خود را ايجاد نكرده، و بطور اتفاق و تصادفى هم پيدا نشده، بلكه پديد آورنده‌اى ايجادش كرده، و به دنبالش آثار و افعال آنها را پديد آورده، آثار و افعالى كه اين نظام مشهود از آن آثار پديد آمده است، پس خالق آسمانها، خالق همه عالم و رب همه است، و انسان اين معنا را با فهم ساده خود مى‌فهمد، و انسانهاى با ايمان هم همين را مى‌فهمند، و از آن منتفع مى‌شوند.

ولى اين معنا را كه خالق انسان و ساير جنبندگان داراى حيات و شعور، خداست از اين جهت كه ارواح و نفوس موجودات زنده با شعور از عالمى وراى عالم ماده است كه نامش را عالم ملكوت مى‌گذاريم، قرآن كريم كمال ادراك و مشاهده اين معنا را مختص به اهل يقين دانسته، نه به عموم مردم و فهم‌هاى ساده آنان، و در اين باره فرموده‌(وَ كَذلِكَ نُرِي إِبْراهِيمَ مَلَكُوتَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ)[1].

و اما آيت اختلاف ليل و نهار، و بارانهايى كه زمين را زنده مى‌كند، و چرخاندن بادها از آنجا كه انواع مختلف و جهات متعدد دارد و مرتبط با زمين و زمينى‌ها است، و داراى فوايد بى شمار و منافعى دامنه‌دار و بسيار است كه درك همه آنها محتاج به تعقل فكرى و تفصيلى و عميق است، و فهم ساده عموم مردم از درك آن عاجز است، لذا درك آن را به قومى كه تعقل كنند اختصاص داده. گو اينكه آيات مزبور براى همه آيت مى‌باشند ليكن از آنجا كه تنها دانشمندان و صاحبان تعقل از آنها بهره‌مند مى‌شوند بدين جهت اين آيات را به ايشان اختصاص داده.

[وجه اينكه هر دسته از آيات را به ترتيب براى مؤمنين ،(لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ) و(لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ) ذكر فرمود]

در اين ميان مى‌بينيم كه از اين طبقه گاهى تعبير فرموده به قومى كه يوقنون و گاهى به قومى كه يعقلون . و از تعبد مردم كه با فهم ساده خود پى به حقيقت مى‌برند تعبير فرموده به مؤمنين . از اين اختلاف در تعبير فهميده مى‌شود كه مراد از ايمان اصل آن است كه آياتش ساده و بسيط است و چون به دست آمدن ايمان تدريجى نيست، از دارندگان ايمان تعبير به وصف كرد، به خلاف ايمان اهل يقين و عقل كه به خاطر دقت آيات آن، و بلندى افق آنها، و به خاطر اينكه خرده خرده و به تدريج به دست مى‌آيد، از آنان به مضارع يعقلون ،

[1] سوره انعام، آيه 75.