بيان آيات‌

بعد از آنكه كفار را به عذاب دنيوى و سپس به عذاب اخروى انذار و تهديد كرد و در عذاب دنيوى به ماجراى قوم فرعون تمثل جست كه موسى از طرف پروردگارش به رسالت به سويشان گسيل شد، و مردم او را تكذيب كردند، و در نتيجه غرق گشته و منقرض شدند، اينك در اين آيات به عذاب اخروى آنان پرداخته، و انكار معاد را از ايشان حكايت مى‌كند كه معتقد بودند به اينكه بعد از مرگ اولى ديگر حياتى نيست، و آن گاه بر اثبات معاد احتجاج مى‌كند و برهان اقامه مى‌نمايد، و سپس به پاره‌اى از عذابهاى آخرت كه به زودى مجرمين بدان مبتلا مى‌شوند و نيز به پاره‌اى از نعمت‌هاى دائمى كه متقين به آن مى‌رسند اشاره مى‌كند، و در اينجاست كه سوره با تذكر همان مطلبى كه با آن آغاز شده بود يعنى نزول كتاب به منظور تذكر خلق و دستور به انتظار كشيدن رسول خدا 6 خاتمه مى‌يابد.

(إِنَّ هؤُلاءِ لَيَقُولُونَ إِنْ هِيَ إِلَّا مَوْتَتُنَا الْأُولى‌ وَ ما نَحْنُ بِمُنْشَرِينَ) در اين آيه به آغاز كلام كه مى‌فرمود:(بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ يَلْعَبُونَ) بازگشت شده. و اشاره هؤلاء اشاره به قريش و ساير اعراب وثنى مسلك و منكرين معاد است. و اين كه گفتند:

(إِنْ هِيَ إِلَّا مَوْتَتُنَا الْأُولى‌) منظورشان از آن اين است كه بعد از مرگ زندگى ديگرى نيست، و معلوم است كه لازمه نبودن زندگى بعد از مردن نبودن معاد است، به دليل اينكه بعد از آنكه گفتند چيزى ما وراى مرگ اولمان نيست اضافه كردند(وَ ما نَحْنُ بِمُنْشَرِينَ) يعنى ما مبعوث نخواهيم گرديد، هم چنان كه در كشاف گفته: وقتى گفته مى‌شود أنشر اللَّه الموتى و نشرهم معنايش اين است كه خداوند مردگان را مبعوث كرد[1].

[توضيح اين جمله منكران معاد كه گفتند:(إِنْ هِيَ إِلَّا مَوْتَتُنَا الْأُولى‌) و چند وجه در معناى آن‌]

پس اينكه گفتند:(إِنْ هِيَ إِلَّا مَوْتَتُنَا الْأُولى‌) ضمير هى در آن ضمير عاقبت و نهايت است، و معنايش اين است كه عاقبت امر ما و نهايت وجود و حيات ما نيست مگر همان مرگ اولمان كه با آن مرگ نابود مى‌شويم، و ديگر بعد از آن ابدا حياتى نخواهيم داشت.

و در اينكه چرا در آيه شريفه موت را مقيد به كلمه اولى كرده، بعضى از

[1] تفسير كشاف، ج 4، ص 279.