بيان آيات‌

بعد از آنكه در آيات قبل فرمود: قرآن كتابى است مبين كه در بهترين شب بر رسول خدا 6 نازل شد، تا رحمت خدا و انذارى از سوى وى باشد، اينك در اين آيات ارتياب و ترديد مشركين را در حقانيت قرآن يادآور شده تهديدشان مى‌كند به عذاب دنيا و عذاب روز قيامت، و به همين منظور داستان فرستادن موسى به سوى فرعون را برايشان مثل مى‌آورد كه فرعون و قومش او را تكذيب كردند و خداى تعالى غرقشان كرد.

و اين قصه خالى از اين اشاره نيست كه خداى تعالى به زودى با بيرون كردن ياغيان قريش از مكه، رسولش و مؤمنين را از شر آنها نجات مى‌دهد، و سپس سران قريش را كه به تعقيب رسول خدا 6 و مؤمنين برمى‌خيزند هلاك مى‌نمايد.

(بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ يَلْعَبُونَ) ضمير جمع هم به قوم رسول خدا 6 برمى‌گردد، يعنى مردمى كه معاصر آن جناب بودند. و كلمه بل اعراض از مطلبى است كه حذف شده، مطلبى كه سياق قبلى مى‌فهماند چيست، و تقديرش اين است كه ايشان با اين حرفها، يعنى رسالت رسول و اوصاف كتابى كه بر او نازل شده صاحب يقين و داراى ايمان نمى‌شوند، بلكه هم چنان در شك و ريب مى‌مانند، و سرگرم بازى با اشتغالات دنيوى خود هستند . اين نظريه ما بود در معناى بل ، ولى زمخشرى گفته: اين كلمه اعراض از جمله‌(إِنْ كُنْتُمْ مُوقِنِينَ) است‌[1].

(فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِينٍ يَغْشَى النَّاسَ) كلمه‌(فَارْتَقِبْ) امر از باب ارتقاب است، و ارتقاب به معناى انتظار است.

مى‌فرمايد: منتظر روزى باش كه آسمان دودى آشكار بياورد. و اين تهديدى است به عذابى كه از هر سو مردم را فرا مى‌گيرد.

[اقوال مختلف مفسرين در باره عذاب دخان‌(فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِينٍ ... )]

مفسرين در اينكه منظور از اين عذاب چيست اختلاف كرده‌اند:

بعضى‌[2] گفته‌اند: مراد همان قحطى است كه اهل مكه بدان مبتلا شدند، چون بعد از

[1] تفسير كشاف، ج 4، ص 272.

[2] روح المعانى، ج 25، ص 117.