نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 18 صفحه : 137
تكوينى
گرفته، و اراده تشريعى را به كلى مهمل دانسته، با اينكه مدار در تكاليف مولوى همان
اراده تشريعى خدا است، و اين خود اشتباهى است از او.
و
نيز از آنچه گذشت فساد اين گفتار[1] كه به
بعضى از مفسرين نسبت دادهاند روشن مىشود كه: مراد مشركين از اين كه گفتند(لَوْ شاءَ الرَّحْمنُ ما عَبَدْناهُمْ) عذرخواهى
از ملائكهپرستى خويش است، و معتقدند كه مشيت خدا بدان تعلق گرفته و اعتراف به
قباحت آن دارند.
وجه
فسادش اين است كه: مشركين هرگز قبول ندارند كه ملائكه پرستيشان كار زشتى است، تا
از آن عذرخواهى كنند، چون مىبينيم در ذيل آيه از ايشان حكايت شده كه گفتهاند:
(إِنَّا وَجَدْنا آباءَنا عَلى أُمَّةٍ وَ إِنَّا عَلى آثارِهِمْ مُهْتَدُونَ)-
ما پدران خود را ديديم كه بر كيشى بودند، و ما بر پيروى كيش آنان هدايت خواهيم
شد .
(إِنْ هُمْ إِلَّا يَخْرُصُونَ)- كلمه خرص بطورى كه از
ظاهر كلام راغب[2] بر
مىآيد، عبارت است از سخنى كه از روى پندار و تخمين زده شود. البته اين كلمه به
دروغ گفتن نيز تفسير شده.
(أَمْ آتَيْناهُمْ كِتاباً مِنْ قَبْلِهِ فَهُمْ بِهِ مُسْتَمْسِكُونَ)
ضمير در من قبله به قرآن بر مىگردد، و در اين آيه دليل نقلى بر شرك
را نفى مىكند هم چنان كه در آيه قبلى مىفرمود: مشركين دليل عقلى بر شرك ندارند.
و حاصل معناى دو آيه اين است كه: مشركين هيچ دليلى بر عبادت ملائكه ندارند، نه
دليل عقلى و نه دليل نقلى، در نتيجه خداى تعالى اذنى به اين عمل نداده.
[تقليد
كوركورانه همواره مستند امم مشرك بوده است]
(بَلْ قالُوا إِنَّا وَجَدْنا آباءَنا عَلى أُمَّةٍ وَ إِنَّا عَلى آثارِهِمْ
مُهْتَدُونَ) كلمه امت به معناى طريقهاى است كه مقصود آدمى باشد،
(چون ماده أم ، يؤم به معناى قصد كردن است)، و مراد از امت
در اينجا دين است. و كلمه بل اعراض از خلاصهاى است كه از دو آيه قبلى
به دست مىآيد. در نتيجه معناى آيه مورد بحث چنين مىشود: مشركين هيچ دليلى بر
حقانيت بتپرستى خود ندارند، نه عقلى و نه نقلى، بلكه خلاصه دليلشان تنها تقليد
كوركورانه از پدرانشان است و بس.