مقيد به قيد(لَمَّا جاءَهُمْ) كرده، دلالت دارد بر اينكه مراد از(الَّذِينَ كَفَرُوا) مشركين عربند كه معاصر با نزول قرآن بودند، چه قريش و چه غير آنان.

[وجوه مختلف در باره خبر ان در آيه:(إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِالذِّكْرِ لَمَّا جاءَهُمْ ...)]

مفسرين در اينكه خبر كلمه ان چيست اختلاف كرده‌اند، و از نظر ما ممكن است بگوييم: از سياق برمى‌آيد كه خبر آن حذف شده باشد، چون كلمه آيات اللَّه بر آن دلالت مى‌كرده، و لذا خود خبر در آيه نيامده، و احتياجى نبوده كه بيايد. و بنا بر اين، تقدير آيه چنين مى‌شود: ان الذين كفروا بالذكر لما جاءهم يلقون فى النار يوم القيامة- بدرستى كه آنها كه به ذكر خدا بعد از آمدنش كافر شدند در روز قيامت در آتش خواهند افتاد و اگر اين خبر را نياورد، براى اين بود كه ذهن شنونده همه جا برود و هر احتمالى را كه ممكن است بدهد، و در نتيجه بيشتر دلواپس شود. غرض از كلام هم كه گفتيم، تهديد و ايجاد دلواپسى است. پس نياوردن خبر اين غرض را بهتر تامين مى‌كرده، لذا آن را نياورده. معنايى هم كه زمخشرى در كشاف آورده كه جمله‌(إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا ...) بدل است از جمله‌(إِنَّ الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي آياتِنا) به همان معناى ما برگشت مى‌كند[1].

بعضى‌[2] از مفسرين گفته‌اند. خبر كلمه ان جمله:(أُولئِكَ يُنادَوْنَ مِنْ مَكانٍ بَعِيدٍ) است، كه در ضمن چند آيه بعد قرار دارد.

بعضى‌[3] ديگر گفته‌اند: خبر كلمه مذكور جمله‌(لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ) است. و اگر بگويى: در اين صورت بايد مى‌فرمود لا ياتيه منهم باطل تا معنا چنين شود آنهايى كه به ذكر كافر شدند بعد از آنكه به سويشان نازل شد بايد بدانند كه از ناحيه آنان هيچ چيزى نمى‌تواند آن را باطل كند و آنان قادر به اينكار نيستند در پاسخ مى‌گوييم:

بله، بايد مى‌فرمود باطلهم ولى اين ضمير از كلام حذف شده است. و ممكن هم هست بگوييم الف و لامى كه بر سر كلمه باطل آمده عوض همان ضمير است، و معناى الباطل ، باطلهم مى‌باشد.

بعضى‌[4] ديگر گفته‌اند: جمله‌(وَ إِنَّهُ لَكِتابٌ عَزِيزٌ ...) قائم مقام خبر است، و تقدير كلام چنين است ان الذين كفروا بالذكر كفروا به و انه لكتاب عزيز- كسانى كه به ذكر كافر شدند در حالى كه آن ذكر كتابى است عزيز .

بعضى‌[5] ديگر گفته‌اند: خبر ان جمله‌(ما يُقالُ لَكَ ...) است، چيزى كه هست‌

[1] تفسير كشاف، ج 4، ص 201.

[2] ( 2 و 3 و 4 و 5) روح المعانى، ج 24، ص 128.

[3] ( 2 و 3 و 4 و 5) روح المعانى، ج 24، ص 128.

[4] ( 2 و 3 و 4 و 5) روح المعانى، ج 24، ص 128.

[5] ( 2 و 3 و 4 و 5) روح المعانى، ج 24، ص 128.