به بهترين وجه دفع كردى، ناگهان خواهى ديد همان دشمنت آن چنان دوست مى‌شود كه گويى علاوه بر دوستى شفقت هم دارد. بعضى‌[1] گفته‌اند: تعبير به‌(الَّذِي بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ عَداوَةٌ) بليغتر از آن است كه بفرمايد عدوك- دشمنت و به همين جهت با اينكه دومى مختصرتر بود، تعبير اولى را آورد.

آن گاه خداى سبحان دفع به أحسن را تعظيم و مدح كرده، به بهترين نقطه و بليغترين مدح، و فرموده:(وَ ما يُلَقَّاها إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَ ما يُلَقَّاها إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِيمٍ)، يعنى كسى اين سفارش را نمى‌پذيرد، مگر تنها آنهايى كه داراى صفت صبرند، و آنهايى كه بهره‌اى عظيم از كمال انسانيت و خصال نيك دارند.

و در آيه شريفه علاوه بر مطالب بالا، اين دلالت را هم به روشنى دارد كه حظ عظيم تنها نصيب صاحبان صبر مى‌شود.

[معناى آيه:(وَ إِمَّا يَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ ...)]

(وَ إِمَّا يَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ).

كلمه نزغ به معناى نخس است، يعنى سيخ و يا تازيانه زدن به پهلوى حيوان و يا به عقب آن تا تحريك شود و تندتر برود و كلمه ما در جمله‌(إِمَّا يَنْزَغَنَّكَ) زايده است، و اصل آن و ان ينزغنك مى‌باشد.

حال بايد ديد نازغ (تحريك كننده) كيست؟ ممكن است خود شيطان باشد. و ممكن هم هست تسويل‌ها و وسوسه‌هاى او باشد، ولى چون خطاب در آيه به رسول خدا 6 است، مناسبتر به مقام شامخ آن جناب احتمال اول است، چون تسويلات و وساوس شيطانى در آن جناب راه ندارد.

بله، اين امكان دارد كه آن خبيث با وسوسه مردم، يعنى كفار و معاندينى كه آن جناب دعوتشان مى‌كرده، امور را عليه وى دگرگون سازد، مثلا زحمات آن جناب را خنثى نموده، كفر و جحود را در كفار و منكرين بيشتر سازد، و در دشمنى و آزار پيامبر آتششان را تيزتر كند، و نتيجه‌اش اين شود كه دفع به احسن آن جناب كمتر مؤثر بيفتد. و بنا بر اين، برگشت اين نزغ از شيطان به افكندن دشمنى در بين آن جناب و مردم مى‌شود. و خلاصه همان نزغى خواهد بود كه آيه شريفه‌(مِنْ بَعْدِ أَنْ نَزَغَ الشَّيْطانُ بَيْنِي وَ بَيْنَ إِخْوَتِي)[2] نام مى‌برد، و همان چيزى خواهد بود كه آيه شريفه‌

[1] روح المعانى، ج 24، ص 123.

[2] بعد از آنكه شيطان بين من و برادرانم دشمنى افكند. سوره يوسف، آيه 100.