شعورى هست يا نه؟ ماييم و آيات قرآنى كه آنهم و مخصوصا آياتى از آن كه متعرض شؤون روز قيامت است، ظهور در اين دارد كه علم عموميت دارد، و تمامى موجودات از آن سهمى را دارا هستند.

بحث اجمالى قرآنى [ (قسمتى از آيات قرآنى كه دلالت دارند بر اينكه تمامى موجودات داراى علم هستند)]

در بحث‌هاى گذشته مكرر گفتيم كه از كلام خداى تعالى چنين ظاهر مى‌شود كه تمامى موجودات داراى علم هستند، از آن جمله در تفسير آيه‌(وَ إِنْ مِنْ شَيْ‌ءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ)[1] بود، كه گفتيم جمله و لكن لا تفقهون- تسبيح آنها را نمى‌فهميد بهترين دليل است بر اينكه منظور از تسبيح موجودات، تسبيح ناشى از علم و به زبان قال است، چون اگر مراد زبان حال موجودات و دلالت آنها بر وجود صانع بود، ديگر معنا نداشت بفرمايد: شما تسبيح آنها را نمى‌فهميد.

و از اين قبيل است آيه شريفه‌(فَقالَ لَها وَ لِلْأَرْضِ ائْتِيا طَوْعاً أَوْ كَرْهاً قالَتا أَتَيْنا طائِعِينَ) كه بيان ما در تفسيرش گذشت.

باز از اين قبيل است اين آيه:(وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ يَدْعُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ مَنْ لا يَسْتَجِيبُ لَهُ إِلى‌ يَوْمِ الْقِيامَةِ وَ هُمْ عَنْ دُعائِهِمْ غافِلُونَ وَ إِذا حُشِرَ النَّاسُ كانُوا لَهُمْ أَعْداءً وَ كانُوا بِعِبادَتِهِمْ كافِرِينَ)[2] و به طور قطع سنگ و چوب جزو اين معبودها هستند، حال يا به تنهايى منظورند، و يا با ساير معبودها[3].

و نيز مى‌فرمايد:(يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها بِأَنَّ رَبَّكَ أَوْحى‌ لَها)[4].

[1] سوره اسرى، آيه 44.

[2] كيست گمراه‌تر از آن كسى كه معبودى غير از خدا مى‌خواند، معبودى كه تا روز قيامت نمى‌تواند دعايش را مستجاب كند، معبودهايى كه اصلا از دعاى آنان خبر ندارند، و چون مردم محشور شوند، همان معبودها دشمن ايشان خواهند بود، چون در دنيا هم به عبادت آنان كافر بودند. سوره احقاف، آيه 5 و 6.

[3] پس معلوم مى‌شود سنگ و چوبى كه بعنوان خدا پرستش مى‌شوند، در همين دنيا به اين عمل كافرند، و اين مستلزم آن است كه علم و اطلاعى و كفر و ايمانى در آنها تصور مى‌شود.( مترجم).

[4] در اين روز كره زمين اخبار خود را در ميان مى‌گذارد، چون پروردگار تو به او وحى كرده است. سوره زلزال، آيه 4 و 5.