مى‌دهد كه يارى‌اش خواهد كرد. و دلگرمش مى‌كند به اينكه وعده خدا حق است.

[بيان حال مجادله كنندگان در آيات خدا و سر انجام سختى كه در جهنم خواهند داشت‌]

(أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يُجادِلُونَ فِي آياتِ اللَّهِ أَنَّى يُصْرَفُونَ) جمله‌( أَ لَمْ تَرَ)- آيا نمى‌بينى تعجب را مى‌رساند. و كلمه انى به معناى كيف- چگونه است. و معناى آيه اين است كه: آيا تعجب نمى‌كنى- و يا- آيا تعجب نكردى از امر اين اشخاصى كه در آيات خدا مجادله مى‌كنند، چگونه از حق به سوى باطل و از هدايت به سوى ضلالت منحرف مى‌شوند؟

و منظور از اينكه در اين آيه باز متعرض حال مجادلين شده، اين است كه اشاره كند كه اين طايفه از حق و هدايت منحرف شده‌اند و اينكه سرانجام چه سرنوشتى خواهند داشت.

ولى در آيه‌(إِنَّ الَّذِينَ يُجادِلُونَ فِي آياتِ اللَّهِ بِغَيْرِ سُلْطانٍ أَتاهُمْ إِنْ فِي صُدُورِهِمْ إِلَّا كِبْرٌ ما هُمْ بِبالِغِيهِ) متعرض حال آنان شده، از اين جهت كه چه عاملى باعث مى‌شود در مقابل حق جدال كنند، و آن را عبارت مى‌داند از كبر، و آن گاه مى‌فرمايد: به آن كبريايى كه در سر مى‌پرورانند نمى‌رسند. پس آيه مورد بحث تكرار آيه مزبور نيست، بلكه هر يك از آن دو يك جهت را متعرضند.

از اين بيان اشكالى كه در كلام بعضى از مفسرين‌[1] هست روشن مى‌شود، مفسر نامبرده گفته است: تكرار كردن مساله مجادله، بايد محمل صحيحى داشته باشد، و آن اين است كه:

بگوييم مجادلين متعدد بوده‌اند، آن مجادلينى كه آيه قبلى متعرض حالشان بود، غير از آن مجادلين هستند كه در آيه مورد بحث نامبرده شده‌اند. و يا بگوييم مورد مجادله متعدد بوده، مثل اينكه مجادله در آيه سابق در مساله معاد بوده، و مجادله در آيه مورد بحث در مساله توحيد بوده است.

و خواننده از بيان سابق، متوجه اشكالى كه بر اين مفسر وارد است مى‌باشد. علاوه بر اين، از گفتار او پيداست كه اصلا متوجه غرض اين سوره نبوده است.

(الَّذِينَ كَذَّبُوا بِالْكِتابِ وَ بِما أَرْسَلْنا بِهِ رُسُلَنا فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ) آنچه از سياق آيات بعدى برمى‌آيد اين است كه مراد از اين مجادلين تنها مجادلين با پيامبر است بنا بر اين مناسب‌تر اين مى‌باشد كه بگوييم: مراد از كتاب هم قرآن كريم است، و مراد از جمله‌(بِما أَرْسَلْنا بِهِ رُسُلَنا) كتابها و اديانى است كه ساير انبياء (ع) آورده‌اند، در نتيجه وثنيت كه قرآن و ساير كتابهاى آسمانى را منكرند در

[1] روح المعانى، ج 24، ص 85.