اين جمله- به طورى كه از سياق برمى‌آيد- سخن اهل بهشت است. احتمال هم دارد تتمه كلام خداى تعالى باشد.

(وَ تَرَى الْمَلائِكَةَ حَافِّينَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ ...) كلمه حافين اسم فاعل از ماده حف است كه به معناى احاطه كردن و حلقه زدن دور چيزى است. و كلمه عرض عبارت است از آن مقامى كه فرامين و اوامر الهى از آن مقام صادر مى‌شود، فرامينى كه با آن امر عالم را تدبير مى‌كند. و ملائكه عبارتند از:

مجريان مشيت خدا، و عاملان به اوامر او. و ديدن ملائكه به اين حال كنايه است از اينكه بعد از درهم پيچيده شدن آسمانها، ملائكه را به اينصورت و حال مى‌بينى.

و معناى آيه اين است كه: تو در آن روز ملائكه را مى‌بينى در حالى كه گرداگرد عرشند و پيرامون آن طواف مى‌كنند، تا اوامر صادره را اجرا كنند، و نيز مى‌بينى كه سرگرم تسبيح خدا با حمد اويند.

(وَ قُضِيَ بَيْنَهُمْ)- احتمال دارد ضمير هم به ملائكه برگردد. و احتمال هم دارد به ملائكه و مردم هر دو برگردد. و احتمال هم دارد به جميع خلايق و يا تنها به مردم برگردد، و معناى قضاء داورى در بين اهل بهشت و اهل آتش و يا بين انبيا و امت‌هاى ايشان باشد.

ولى يك نكته احتمال اخير را تضعيف مى‌كند و آن اين است كه داورى در بين مردم را قبلا در جمله (وَ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ‌) فرموده بود و دوباره سخن از قضاى بين مردم راندن تكرارى است بى‌جهت.

ليكن ظاهر قضاوت در ما بين يك جماعت، اين است كه به نفع بعضى، و به ضرر بعضى داورى شود، چون در جايى قضا به كار مى‌آيد كه اختلافى در بين آن گروه بوده باشد و اختلاف در بين ملائكه فرض ندارد و همين خود مؤيد آن است كه ضمير مزبور به ملائكه بر نگردد و به غير ملائكه يعنى مردم برگردد. چيزى كه هست كلمه قضا همان طور كه بر حكم حاكم و داورى او اطلاق مى‌شود، اطلاقش بر مجموع حكم و مقدمات و آثار و دنباله‌هاى آن، از قبيل احضار دو طرف دعوى، طرح دعوى، و شهادت خواستن از شهود، حكم حاكم، و رساندن حق به صاحب حق، نيز صحيح است.

پس ممكن است مراد از كلمه قضا در آيه قبل، خود حكم الهى باشد، و مراد از قضا در جمله مورد بحث مجموع جزئيات باشد، جزئياتى كه از ساعت مبعوث شدن تا آخرين لحظه، يعنى لحظه داخل شدن دوزخيان در دوزخ و استقرار در آن و در آمدن بهشتيان در بهشت، و استقرار در آن، پيش مى‌آيد. پس با اين بيان اشكال تكرار كلمه قضا برطرف‌