سياقى كه دارد مختص به مشركين است، قابل قبول‌تر است از اينكه بگوييم مختص به مؤمنين است، هم چنان كه از ابن عباس هم نقل شده‌[1].

(لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ)- قنوط به معناى نوميدى است، و مراد از رحمت در آيه مورد بحث به قرينه اينكه خطاب و دعوت در آن به گناهكاران است، رحمت مربوط به آخرت است، نه رحمت اعم از دنيا و آخرت و اين هم معلوم است كه از شؤون رحمت آخرت آن قسمت كه مورد احتياج مستقيم و بلا واسطه گناهكاران است، همانا مغفرت خداست. پس مى‌توان گفت مراد از رحمت در اينجا مغفرت است، و به همين جهت نهى از نوميدى را با

[توضيحاتى در ذيل جمله:(إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً) و اينكه مفاد آن آمرزش همه گناهان حتى شرك است، به سبب توبه‌]

جمله‌(إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً) تعليل آورد.

در اين آيه شريفه التفاتى از تكلم عبادى ، به غيبت يغفر به كار رفته، با اينكه جا داشت بفرمايد: انى اغفر- من مى‌آمرزم ، و اين التفات براى آن به كار رفته كه اشاره نمايد به اينكه: آن كسى كه مى‌گويد اى بندگان من از رحمت من نوميد نشويد اللَّه است كه اسمايى حسنى دارد كه از آن جمله است غفور و رحيم . گويا فرموده: از رحمت من نوميد مشويد، چون كه من اللَّه هستم، همه گناهان را مى‌آمرزم، چون اللَّه غفور و رحيم است.

(إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً) - اين جمله نهى از نوميدى را تعليل نموده و هم اعلام مى‌دارد كه تمامى گناهان قابل آمرزشند پس مغفرت خدا عام است، ليكن آمرزش گناهان هر كسى سبب مى‌خواهد و به طور گزاف نمى‌باشد و آنچه كه قرآن سبب مغفرت معرفى فرموده دو چيز است: يكى شفاعت كه بحث آن در جلد اول اين كتاب گذشت و يكى هم توبه. حال ببينيم در جمله مورد بحث كه گفتيم خطاب در آن به عموم بندگان خدا اعم از مشرك و مؤمن است، كدام يك از اين دو سبب آمرزش است؟ به طور مسلم شفاعت نمى‌تواند باشد، چون شفاعت به نص قرآن كريم در آياتى چند شامل شرك نمى‌گردد و در سابق هم گفتيم كه آيه‌(إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَ يَغْفِرُ ما دُونَ ذلِكَ لِمَنْ يَشاءُ)[2] ناظر به شفاعت است، يعنى مى‌فرمايد ما دون شرك را براى كسانى كه شفيع داشته باشند مى‌آمرزد.

ناگزير از آن دو سبب باقى مى‌ماند توبه و كلام خداى تعالى هم صريح در اين است كه خدا همه گناهان حتى شرك را هم با توبه مى‌آمرزد.

از اين هم كه بگذريم گفتيم كه آيات هفتگانه مورد بحث در يك سياق قرار دارد.

[1] الدر المنثور، ج 5، ص 330.

[2] خدا اين گناه را نمى‌آمرزد كه به وى شرك ورزند ولى ما دون آن را براى هر كس بخواهد مى‌آمرزد. سوره نساء، آيه 48.