را اطاعت و امتثال كرده، بر خلاف آيه قبلى كه همين معنا را به طور كنايه مى‌رساند. در اين آيه بكلى كفار را مايوس كرده، و براى هميشه از اينكه آن جناب در برابر خواسته‌هايشان (كه همان مخالفت با اوامر الهى است) روى خوش نشان دهد، نوميدشان ساخته است.

و اگر كلمه اللَّه را كه از نظر تركيب‌بندى كلام، مفعول كلمه اعبد است، و بايد بعد از آن آمده باشد، جلوتر آورده، براى اين است كه انحصار را افاده كند، و بفهماند كه من تنها خدا را مى‌پرستم. و جمله‌(مُخْلِصاً لَهُ دِينِي) معناى حصر را تاكيد مى‌كند. و جمله‌(فَاعْبُدُوا ما شِئْتُمْ مِنْ دُونِهِ) امرى است تهديدى كه مى‌فهماند به غير خدا هر چه را بپرستيد سودى به حالتان نخواهد داشت و بالأخره عذاب و وبال اعراضتان از پرستش خدا با اخلاص، گريبانتان را خواهد گرفت. و اين معنا كه از مفهوم جمله مزبور استفاده مى‌شود، صريح در ذيل آيه است كه مى‌فرمايد:(قُلْ إِنَّ الْخاسِرِينَ ...).

[مقصود از خسران نفس و اهل، و اينكه چنين زيانى خسران مبين است‌]

(قُلْ إِنَّ الْخاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ ...) كلمه خسر و خسران هر دو به معناى از دست دادن سرمايه است، يا همه‌اش و يا بعضى از آن. البته كلمه خسران رساتر از كلمه خسر است، و خسران نفس به معناى آن است كه آدمى نفس خود را در معرض هلاكت و بدبختى قرار دهد، به طورى كه استعداد كمالش از بين برود و سعادت به كلى از او فوت شود. خسارت اهل هم به همين معنا است.

در اين آيه شريفه تعريضى است به مشركين، كه در جمله‌(فَاعْبُدُوا ما شِئْتُمْ) مورد خطاب واقع شده‌اند، گويا فرموده، شما هر چه را بپرستيد بالأخره سرمايه نفس را از دست داده‌ايد، به خاطر اينكه آن را با به كفر كشاندن به هلاكت رسانديد، و همچنين اهل و خويشاوندان خود را هلاك كرديد، چون شما آنان را وادار به كفر و شرك كرديد، و اين كفر و شرك همان خسران حقيقى است.

(أَلا ذلِكَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبِينُ)- آگاه باشيد كه خسران حقيقى هم همين است، براى اينكه خسرانهاى مربوط به امور دنيا هر چه باشد چه مال و چه جاه، ناپايدار است، به خلاف خسران روز قيامت كه پايانى ندارد، دائم و جاودان است، چون نه زايل مى‌شود و نه منقطع.

علاوه بر اين، مال و يا جاه وقتى با خسران از دست رفت، جبرانش ممكن است، چه بسا مى‌شود كه مثل آن و يا بهتر از آن جايگزين آن گردد، به خلاف خسران نفس، كه ديگر جبران نمى‌پذيرد.

البته اين در صورتى است كه مراد از اهل خويشاوندان و نزديكان دنيايى انسان‌