آن را از آن جناب چنين حكايت كرده كه گفت:(مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ)[1].

البته اين در صورتى است كه بگوييم كلمه ضر شامل مصيبت در خود آدمى و اهل بيتش مى‌شود. و در اين سوره و سوره انبياء هيچ اشاره‌اى به از بين رفتن اموال آن جناب نشده، هر چند كه اين معنا در روايات آمده است.

و ظاهرا مراد از مس شيطان به نصب و عذاب اين است كه: مى‌خواهد نصب و عذاب را به نحوى از سببيت و تاثير به شيطان نسبت دهد. و بگويد كه شيطان در اين گرفتاريهاى من مؤثر و دخيل بوده است. و همين معنا از روايات هم برمى‌آيد.

و در اينجا اين سؤال پيش مى‌آيد كه يكى از گرفتاريهاى ايوب مرض او بود، و مرض علل و اسباب عادى و طبيعى دارد، پس چگونه آن جناب مرض خود را هم به شيطان نسبت داد و هم به بعضى از علل طبيعى؟ جواب اين اشكال آن است كه: اين دو سبب يعنى شيطان و عوامل طبيعى، دو سبب در عرض هم نيستند، تا در يك مسبب جمع نشوند، و نشود مرض را به هر دو نسبت داد، بلكه دو سبب طولى‌اند و توضيح آن در تفسير آيه‌(وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‌ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ)[2]، در جلد هشتم اين كتاب بيان گرديده، بدانجا مراجعه شود.

ممكن است گفته شود: اگر چنين استنادى ممكن باشد، ولى صرف امكان دليل بر وقوع آن نمى‌شود، از كجا كه شيطان چنين تاثيرى در انسانها داشته باشد كه هر كس را خواست بيمار كند؟ در پاسخ مى‌گوييم: نه تنها دليلى بر امتناع آن نداريم، بلكه آيه شريفه‌(إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ)[3] دليل بر وقوع آن است، براى اينكه در اين آيه، شراب و قمار و بت‌ها و ازلام را به شيطان نسبت داده و آن را عمل شيطان خوانده، و نيز از حضرت موسى (ع) حكايت كرده كه بعد از كشتن آن مرد قبطى گفته:(هذا مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُضِلٌّ مُبِينٌ)[4] كه در تفسيرش گفتيم كلمه هذا اشاره است به مقاتله آن دو.

و به فرضى هم كه از روايات چشم‌پوشى كنيم، ممكن است احتمال دهيم كه مراد

[1] مرا بيمارى و رنج سخت رسيده و تو از همه مهربانان مهربان‌ترى. سوره انبياء، آيه 83.

[2] سوره اعراف، آيه 96.

[3] سوره مائده، آيه 90.

[4] اين يكى از عمل‌هاى شيطان است كه او دشمنى است گمراه كننده آشكار. سوره قصص، آيه 15.