(قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ وَ يَقْدِرُ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ‌ لا يَعْلَمُونَ) اين آيه و سه آيه بعدش جواب از اين گفتار مشركين است، كه گفتند:(نَحْنُ أَكْثَرُ أَمْوالًا)، و اين جواب از دو طريق و به دو صورت آمده، اول اينكه مساله رزق يعنى اموال و اولاد، و كمى و زيادى آن، به دست خدا است، كه هر كسى را به مقتضاى حكمت و مصلحت از آن روزى مى‌كند و اسباب بدست آوردنش را هم فراهم مى‌كند، و خواست انسان و كرامت و حرمتى كه نزد خدا دارد، هيچ اثرى در كمى و زيادى رزقش ندارد. براى اينكه چه بسا رزق يك مؤمن، و يك كافر، و يك عاقل دورانديش، زياد مى‌شود، هم چنان كه رزق يك احمق و بى عقل زياد مى‌شود، و چه بسا همين نامبردگان رزقشان كم مى‌شود، و يا در اول زياد، و در آخر كم مى‌شود، پس زيادى مال هيچ دلالتى بر سعادت و كرامت نزد خدا ندارد.

و همين است معناى جمله‌(قُلْ إِنَّ رَبِّي) كه در آن رب را به خود نسبت داده، چون طرف خطابش يعنى مشركين خدا را رب خود نمى‌دانستند، و رزق دادن، خود از شؤون ربوبيت است، يبسط كه توسعه مى‌دهد،(الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ) رزق را براى هر كه بخواهد، و مصلحت و حكمتش اقتضاء كند و يقدر و تنگ مى‌گيرد آن را براى هر كه بخواهد(وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ) و ليكن بيشتر مردم نمى‌دانند، اگر از رزق چيزى نصيبشان نشده باشد، محروميت خود را به اسباب ظاهرى، و اتفاقى نسبت مى‌دهند، و اگر نصيبشان بشود، آن را به زرنگى و حسن تدبير خود نسبت مى‌دهند، و همين كافى است در حماقت آنان.

[وجه اينكه مترفين گفتند ما عذاب نمى‌شويم و جواب به آنان با بيان اينكه كثرت مال و اولاد بدون ايمان و عمل صالح مانع از عذاب نيست‌]

( وَ ما أَمْوالُكُمْ وَ لا أَوْلادُكُمْ بِالَّتِي تُقَرِّبُكُمْ عِنْدَنا زُلْفى‌) ...(مُحْضَرُونَ ) اين آيه صورت دوم جواب است، از گفته آنان كه گفتند:(نَحْنُ أَكْثَرُ أَمْوالًا وَ أَوْلاداً وَ ما نَحْنُ بِمُعَذَّبِينَ) و حاصل آن اين است كه نبودن عذاب نتيجه تقرب به خدا است، نه اينكه نتيجه داشتن اموال و اولاد بيشتر باشد، چون اموال و اولاد باعث تقرب به خدا نمى‌شود، تا با بودن آن عذابى نباشد، و بنا بر اين در آيه شريفه مقرب بودن مال، در جاى نبودن عذاب به كار رفته، و اين از قبيل به كار بردن سبب در جاى مسبب است.

و همين معنا معناى جمله‌(وَ ما أَمْوالُكُمْ وَ لا أَوْلادُكُمْ) نيز هست، چون مى‌فرمايد:

(وَ ما أَمْوالُكُمْ وَ لا أَوْلادُكُمْ) اموال و اولاد شما كه بدان در سعادت خود اعتماد مى‌كنيد و آن‌