مى‌پوشاند، و به جاى ظلم و جهل آنان را به زيور علم نافع و عمل صالح مى‌آرايد، كه او آمرزنده و رحيم است.

ممكن است كسى بگويد: چرا امانت را به معناى تكليف كه همان دين حق باشد نگيريم؟ و كلمه حمل را به معناى استعداد و صلاحيت تكليف معنا نكنيم، و كلمه اباء- امتناع را به معناى نداشتن آن استعداد، و كلمه عرض را به معناى مقايسه آسمانها و زمين و جبال با آن تكليف نگيريم؟ و چه مانعى دارد آيه را اين طور معنا كنيم، با اينكه اگر اين طور هم معنا كنيم همه مطالبى كه در بيان آيه گفته شد با اين معنا نيز منطبق است؟

در جواب مى‌گوييم: بله، ممكن است، و ليكن اشكالى كه هست، اين است كه تكليف مقدمه رسيدن به ولايت الهى و رسيدن به صفت كمال بندگى است پس آنچه در حقيقت عرضه شده و مورد نظر است ولايت الهى و كمال بندگى است، نه اين كه مقدمه براى مطلوب باشد.

نكته‌اى كه در اين آيه به كار رفته، التفاتى است كه در جمله‌(لِيُعَذِّبَ اللَّهُ) به كار رفته، چون اول آيه خداى تعالى متكلم حساب شده، و فرموده: ما امانت را عرضه كرديم، و در اين جمله خود را غايب حساب كرده، و فرموده: تا آنكه خدا عذاب كند، و اين التفات براى اين است كه دلالت كند بر اينكه عواقب امور به سوى خداى سبحان است، چون خداى سبحان اللَّه است.

نكته ديگر اينكه در جمله‌(وَ يَتُوبَ اللَّهُ) ممكن بود ضمير به جاى اسم ظاهر به كار رود، يعنى بفرمايد: و يتوب على المؤمنين و المؤمنات ولى در اين جمله براى بار دوم اسم جلاله را آورد، و اين براى اين است كه اشعار كند بر اينكه خداوند در حق مؤمنين و مؤمنات كمال عنايت و اهتمام را دارد.

[اقوال مختلف مفسرين در تفسير آيه:(إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ ...) و مراد از امانت و عرض آن‌]

مفسرين در تفسير امانت مذكور در آيه، اقوال مختلفى دارند.

مثلا بعضى‌[1] گفته‌اند: مراد از آن تكليف است، كه اطاعت آن باعث مى‌شود بنده خدا داخل بهشت شود، و مخالفتش باعث مى‌شود داخل جهنم شود، و مراد از عرض تكليف بر آسمانها و زمين و جبال، سنجيدن آن با استعداد آنهاست، و مراد از امتناع آسمانها و زمين و جبال، از حمل تكليف، و اشفاقشان از آن، عبارت است از استعداد نداشتن براى پذيرفتن آن و مراد از حمل انسان آن تكليف را، اين است كه وى استعداد آن را داشت، و تعبير عرضه و

[1] روح المعانى، ج 22، ص 68.