بگرفت، از آن جمله مى‌فرمايد:(وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلى‌ أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى‌)[1] كه ترجمه‌اش گذشت.

و كوتاه سخن اينكه دو آيه مورد بحث از آياتى است كه از عالم ذر خبر مى‌دهند، چيزى كه هست اخذ ميثاق از انبياء، و ترتب شان آنان و اعمالشان بر طبق ميثاق را در ضمن ترتب صدق هر صادقى بر ميثاقى كه از وى گرفته‌اند بيان مى‌كند، (ساده‌تر بگويم در دو آيه مورد بحث سخنى صريح از عالم ذر به ميان نيامده، تنها در آيه اولى فرموده از انبياء ميثاقى محكم گرفتيم، و در آيه دومى فرموده تا از صادقان بخواهد كه صدق خود را نشان دهند، تا در دنيا گفتار و كردارشان از ميثاق ازلى حكايت كند و آن را نشان دهد).

و چون در آيه دوم خصوص انبياء (ع) مورد گفتار قرار نگرفته‌اند، بلكه عنوانى كلى يعنى صادقان مورد كلام واقع شده‌اند، لذا سرانجام كفار را هم با اينكه از انبياء نيستند بيان فرموده، پس گويا فرموده: ما از انبياء ميثاقى غليظ گرفتيم، مبنى بر اينكه بر دين واحد متفق الكلمه باشند و همان را تبليغ كنند، تا در نتيجه خداى تعالى با تكليف و هدايت خود از صادقان بخواهد كه عمل و گفتارشان نمايانگر آن ميثاق باشد، از ايشان صدق در اعتقاد و عمل را مطالبه كند، انبياء هم همين كار را كردند، و خداوند پاداشى براى آنان مقدر فرمود، و براى كافران عذابى دردناك آماده كرده.

از اينجا معلوم مى‌شود كه چرا در دو آيه مورد بحث التفات به كار رفته، در آيه اول (وَ إِذْ أَخَذْنا)- و چون گرفتيم سياق، سياق متكلم بود ولى در آيه دومى غايب شد ليسئل- تا خدا بازخواست كند نكته اين التفات اين است كه ميثاق عبارت است از پيمان بر پرستش او به تنهايى و شرك نورزيدن بر او، و اين هر چند كه با وساطت ملائكه صورت گرفته، و به همين جهت كلمه گرفتيم به كار رفته، ولى در حقيقت آن كسى كه از صادقان مطالبه صدق مى‌كند، و كافران را عذاب مى‌كند، تنها خدا است، لذا در آيه دوم فرمود تا مطالبه كند تا همه مردم تنها او را بپرستند (دقت بفرماييد).

بحث روايتى [رواياتى در باره‌شان نزول آيه:(يا أَيُّهَا النَّبِيُّ اتَّقِ اللَّهَ ...) و آيه:(ما جَعَلَ أَدْعِياءَكُمْ أَبْناءَكُمْ)]

در مجمع البيان ذيل آيه‌(يا أَيُّهَا النَّبِيُّ اتَّقِ اللَّهَ) گفته: اين آيات در باره ابى سفيان‌

[1] سوره اعراف، آيه 172.