كه زمين در فصل بهار به خود مى‌گيرد، و گياهان از آن بيرون آمده و سبز و خرم مى‌شود، و منظور از مردن زمين، خمودى آن در فصل پاييز و زمستان است، و اينكه فرمود:(وَ كَذلِكَ تُخْرَجُونَ) معنايش اين است كه: شما هم اين چنين از قبرهايتان بيرون مى‌شويد، خداوند به احياى جديدى زنده‌تان مى‌كند، هم چنان كه همه‌ساله زمين را به احياى جديدى، بعد از مردنش زنده مى‌كند و تفسير صدر و ذيل اين آيه در آيات نظير آن گذشت.

بحث روايتى [ (نقد رواياتى كه در ذيل آيه:(غُلِبَتِ الرُّومُ ...) و شرط بندى با مشركين بر سر غلبه روم نقل شده)]

در الدر المنثور است كه: احمد، ترمذى- وى حديث را حسن دانسته- نسايى، ابن منذر، ابن ابى حاتم، طبرانى- در كتاب تفسير كبير-، حاكم- وى حديث را صحيح شمرده- ابن مردويه، بيهقى، (در كتاب دلائل)، ضياء از ابن عباس روايت كرده‌اند كه در باره‌(الم غُلِبَتِ الرُّومُ) گفت: هم غلبت و هم غلبت .

بعد در توضيحش گفته كه مشركين ميل داشتند فارس به روم غلبه كند، چون فارسيان نيز مانند ايشان مشرك بودند، ولى مسلمانان دلشان مى‌خواست كه روم بر فارس غلبه كند، براى اينكه روميان اهل كتاب بودند، جريان به گوش ابى بكر رسيد، و او خدمت رسول خدا 6 معروض داشت، رسول خدا 6 به وى فرمود: آگاه باشيد كه ايشان به زودى غلبه مى‌كنند، ابو بكر پاسخ آن جناب را به مردم رسانيد، مشركين گفتند مدتى براى اين پيشگويى مقرر كن، اگر در اين مدت فارسيان غلبه كردند، شما فلان مقدار ... به ما بدهيد، و اگر روميان غلبه كردند ما فلان مقدار ... مى‌دهيم، ابو بكر مدت پنج سال معين كرد، و در اين مدت امپراطورى روم بر ديگرى غلبه نكرد، ابو بكر جريان را به عرض رسول خدا 6 رسانيد، حضرت فرمود: چرا- يادم مى‌آيد فرمود- كمتر از ده سال معين نكردى، آن گاه چيزى نگذشت كه روم بر فارس غلبه كرد، و در اين باره آيه شريفه قرآن مى‌فرمايد:(الم غُلِبَتِ الرُّومُ) پس روميان هم مغلوب شدند، و هم غلبه كردند.

خداى تعالى مى‌فرمايد:(لِلَّهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ وَ يَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللَّهِ) سفيان گفته: شنيده‌ام كه در روز جنگ بدر روميان غلبه كردند و مسلمين خوشحال شدند[1].

[1] الدر المنثور، ج 5، ص 150.