مؤلف: در روح المعانى از بحر از ابن عباس روايت آورده كه گفت اين سوره مدنى است‌[1].

و در مجمع البيان است كه بعضى گفته‌اند: آيه‌(أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا) در باره عمار بن ياسر نازل شده، كه در راه خدا شكنجه مى‌ديد،- نقل از ابن جريح-[2] و در الدر المنثور است كه عبد بن حميد، ابن جرير، ابن منذر، و ابن ابى حاتم، از شعبى روايت كرده كه در ذيل آيه‌(الم أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا) گفته: اين سوره در باره مردمى از مكه نازل شد كه اقرار به اسلام آورده بودند، و اصحاب رسول خدا 6 از مدينه به ايشان نامه نوشتند كه آيه‌اى در باب هجرت نازل شده كه به حكم آن هيچ اقرار و اسلامى از شما پذيرفته نمى‌شود مگر وقتى كه هجرت هم بكنيد،- بعد مى‌گويد- پس آن عده با عمد و اختيار خود به مدينه آمدند، ولى مشركين از دنبال تعقيبشان كرده به مكه برگرداندند. پس اين آيه در باره ايشان نازل شد، و اصحاب نامه‌اى به ايشان نوشتند كه چنين آيه‌اى نازل شده، مسلمانان مكه خود گفتند: يك بار ديگر از مكه بيرون مى‌شويم، اگر كسانى ما را دنبال كردند با ايشان مى‌جنگيم.

اين بار چون بيرون شدند مشركين به تعقيبشان برخاستند، در راه با آنان كارزار كردند، بعضى كشته شدند، و بعضى ديگر نجات يافتند، و آيه‌(ثُمَّ إِنَّ رَبَّكَ لِلَّذِينَ هاجَرُوا مِنْ بَعْدِ ما فُتِنُوا ثُمَّ جاهَدُوا وَ صَبَرُوا إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحِيمٌ) در باره آنان نازل شد[3].

و نيز در همان كتاب آمده كه ابن جرير از قتاده روايت كرده كه گفت: از آيه‌( وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ‌) - تا جمله (وَ لَيَعْلَمَنَّ الْمُنافِقِينَ ) در باره آن عده نازل شد كه مشركين آنها را به زور به مكه برگرداندند، و اين ده آيه در مدينه نازل شده‌[4].

باز در همان كتاب است كه ابن جرير از ضحاك روايت كرده كه گفت: آيه‌(وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ)، در باره جمعى از منافقين مكه نازل شده، كه ايمان مى‌آوردند، ولى همين كه خود را در معرض خطر مى‌ديدند، و يا شكنجه مى‌شدند، به كفر سابق خود بر مى‌گشتند، و اذيت مردم را در دنيا با عذاب آخرت خدا يكسان مى‌شمردند[5].

و نيز در آن كتاب آمده كه ابن منذر، ابن ابى حاتم، و ابن مردويه، از سعد بن ابى‌

[1] روح المعانى، ج 20، ص 132.

[2] مجمع البيان، ج 8، ص 272.

[3] ( 3 و 4) الدر المنثور، ج 5، ص 141.

[4] ( 3 و 4) الدر المنثور، ج 5، ص 141.

[5] الدر المنثور، ج 5، ص 142.