آورده باشد، به بهتر از آن پاداش مى‌شود و هر كس سيئه آورده باشد با صورت به جهنم انداخته مى‌شود و همه جزاى عمل خود را مى‌بينند.

و بنا بر اين، آيه مورد بحث همان معنا را خواهد داد كه آيه‌(أَ فَلا يَعْلَمُ إِذا بُعْثِرَ ما فِي الْقُبُورِ وَ حُصِّلَ ما فِي الصُّدُورِ إِنَّ رَبَّهُمْ بِهِمْ يَوْمَئِذٍ لَخَبِيرٌ)[1] و آيه‌(يَوْمَ هُمْ بارِزُونَ لا يَخْفى‌ عَلَى اللَّهِ مِنْهُمْ شَيْ‌ءٌ)[2] در مقام بيان آن است، آن وقت جمله‌(مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ ...) تفصيلى مى‌شود براى جمله‌(إِنَّهُ خَبِيرٌ بِما تَفْعَلُونَ) تفصيل از نظر لازمه با خبر بودن، كه همان جزاى عملكرد آنان است، هم چنان كه در ذيل هم به آن اشاره نموده مى‌فرمايد:(هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ) و قبلا مردم غايب فرض شده بودند و در اينجا حاضر و مورد خطاب، اين التفات به منظور تشديد نهيب و تهديد است.

[حمل آيه:(وَ تَرَى الْجِبالَ تَحْسَبُها جامِدَةً وَ هِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ) بر حركت جوهرى و بر حركت انتقالى زمين‌]

البته در آيه‌(وَ تَرَى الْجِبالَ تَحْسَبُها جامِدَةً وَ هِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ) دو قول ديگر هست.

يكى اينكه: آن را حمل كرده‌اند بر حركت جوهرى و اينكه تمامى موجودات با جوهره ذاتشان به سوى غايت وجود خود در حركتند و اين همان معناى حشر و رجوع به خداى سبحان است.

و اين معنا، از نظر اشاره‌اى كه در جمله (تَحْسَبُها جامِدَةً)- تو آنها را جامد مى‌پندارى هست- به اينكه همين امروز كه قيامتى به پا نشده، متحركند- مناسبترين معناست، براى اينكه نمى‌شود روز قيامت را ظرف گرفت هم براى جامد ديدن كوه‌ها و هم براى حركت آنها چون ابر.

دوم اينكه: آن را حمل كرده‌اند بر حركت انتقالى زمين. و اين معنا از نظر آيه- فى نفسها- معناى خوبى است، الا اينكه دو تا اشكال متوجه آن مى‌شود، اول اينكه: بنا بر اين معنا، آيه شريفه از ما قبل و ما بعد خود بريده و غير مربوط مى‌شود، چون هم ما قبل آن و هم ما بعدش راجع به قيامت بود، دوم اينكه با اين بريدگى اتصال جمله‌(إِنَّهُ خَبِيرٌ بِما تَفْعَلُونَ) به ما قبلش نيز به هم مى‌خورد.

(مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ آمِنُونَ) اين آيه و آيه بعدش- همانطور كه قبلا هم اشاره كرديم- تفصيلى است براى اجمالى- كه در جمله (إِنَّهُ خَبِيرٌ بِما تَفْعَلُونَ‌) است، البته تفصيل از نظر اثر خبير بودن خدا، زيرا اثر

[1] آيا مشرك نمى‌داند و خبر از روزى ندارد كه آنچه در قبور است بيرون ريخته مى‌شوند و آنچه در سينه‌ها بود بر ملا مى‌شود چون پروردگارشان در اين روز به آنها خبير است. سوره عاديات، آيه 9- 11.

[2] روزى كه ايشان آشكارند و از ايشان چيزى بر خدا پوشيده نيست. سوره مؤمن، آيه 16.