همه خيرها، و خير همه‌اش به دست خدا است، هم چنان كه فرموده:(بِيَدِكَ الْخَيْرُ)[1] و با اين حال اگر او خير را از شخصى دريغ بدارد، ديگر كسى نيست كه خير را به آن شخص برساند.

جمله‌(إِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ ما يَشاءُ) كنايه است از عموم قدرت خدا، و تعليلى است براى مطالب قبل كه يكى اثبات عذاب بود براى مستكبرين از سجده براى خدا، و يكى اهانت آنان بود، اهانتى كه بعد از آن كرامتى نباشد.

پس معناى آيه- و خدا داناتر است- اين مى‌شود كه: خدا در روز قيامت ميان مردمى كه با هم اختلاف داشتند حكم مى‌كند و آنها را از يكديگر متمايز و جدا مى‌سازد. تو كه خوب مى‌دانى كه موجودات علوى و سفلى همه با تكوين و هستى خود در برابر خدا تذلل و خضوع دارند و تنها بشر است كه بسيارى از آنان در مقام عبوديت برخاسته، خضوع و عبوديت ذاتى خود را اظهار مى‌دارند و بعضى از ايشان از اين اظهار استنكاف مى‌ورزند، و اين دسته كسانى هستند كه عذاب بر آنان حتمى شده، و خدا خوارشان مى‌سازد، خواريى كه بعد از آن ديگر كرامتى نباشد، و او بر هر چه بخواهد قادر است و آنچه بخواهد مى‌كند.

با اين معنايى كه براى آيه كرديم وجه اتصالش به ما قبل روشن گرديد.

(هذانِ خَصْمانِ اخْتَصَمُوا فِي رَبِّهِمْ فَالَّذِينَ كَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِيابٌ مِنْ نارٍ يُصَبُّ مِنْ فَوْقِ رُؤُسِهِمُ الْحَمِيمُ) اشاره با كلمه هذان به دو طايفه‌اى است كه جمله‌(إِنَّ اللَّهَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ) و جمله بعدى‌اش:(وَ كَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ وَ كَثِيرٌ حَقَّ عَلَيْهِ الْعَذابُ) بر آن دو دلالت مى‌كرد.

[تمامى مذاهب مختلف به دو دسته: محق و مبطل منقسمند و همه اختلافاتشان به اختلاف در ربوبيت خدا بر مى‌گردد]

و از اينكه اختلاف كنندگان بشر را با اينكه اديان آنان و مذاهبشان بسيار است، منحصر در دو طايفه كرده فهميده مى‌شود كه برگشت تمامى اديان مختلف به دو طايفه است، يكى حق و يكى باطل، چون اگر اين دو جامع را در نظر نگيريم، به هيچ معناى ديگرى نمى‌توانيم مذاهب مختلف عالم را در تحت آن معنا دو تا كنيم. و محق و مبطل در عالم دو طايفه هستند در مقابل هم، يكى به حق ايمان دارد و ديگرى به آن كفر مى‌ورزد. پس طوائف مذكور در آيه هم، با همه اختلافى كه در اقوال آنان است منحصر در دو خصمند، و با اينكه دو خصم هستند، اقوال مختلفى بيشتر از دو تا دارند. بنا بر اين خوب مى‌توان فهميد كه تعبير(خَصْمانِ اخْتَصَمُوا) چقدر جالب و پر معنا است. از يك طرف اهل خصومت را تثنيه آورده،

[1] سوره آل عمران، آيه 26.