جزايشان مى‌دهد، در حالى كه همه براى حى قيوم، سر بزير افكنده، ذليل شده باشند، و اين نيز از شؤون سلطنت او است، پس او است ملك در اول و در آخر، (در دنيا و در آخرت) و او است حقى كه بر آنچه ازل بوده ثابت خواهد بود.

و ممكن هم هست بگوييم جمله مورد بحث متفرع بر تمامى مطالب گذشته است، يعنى از اول داستان موسى و معارفى كه متفرع بر آن كرده تا اينجا، و در حقيقت به منزله ختم داستان با تسبيح و تعظيم باشد.

[معناى آيه:(وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ ...) و اشاره به اينكه از آن استفاده مى‌شود كه قرآن يك بار دفعتا و بار ديگر تدريجا نازل گرديده است‌]

(وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ يُقْضى‌ إِلَيْكَ وَحْيُهُ وَ قُلْ رَبِّ زِدْنِي عِلْماً).

سياق آيات مورد بحث شهادت مى‌دهد بر اينكه در اين آيه تعرضى نسبت به چگونگى تلقى رسول خدا 6 بر وحى قرآن شده است، و بنا بر اين ضمير در وحيه به قرآن بر مى‌گردد، و جمله‌(وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ) نهى از عجله در قرائت قرآن است. و معناى جمله‌(مِنْ قَبْلِ أَنْ يُقْضى‌ إِلَيْكَ وَحْيُهُ) اين است كه قبل از تمام شدن وحى از ناحيه فرشته وحى، در خواندن آن عجله مكن.

پس اين آيه مى‌رساند كه وقتى وحى قرآن براى آن جناب مى‌آمده، قبل از اينكه وحى تمام شود، شروع به خواندن آن مى‌كرده، و در آيه، آن حضرت را نهى فرموده‌اند از اينكه در قرائت قرآن و قبل از تمام شدن وحى آن عجله نكند، پس آيه مورد بحث در معناى آن آيه ديگر است كه مى‌فرمايد:(لا تُحَرِّكْ بِهِ لِسانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ إِنَّ عَلَيْنا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ فَإِذا قَرَأْناهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ)[1].

و مؤيد اين معنا جمله بعد است كه مى‌فرمايد:(وَ قُلْ رَبِّ زِدْنِي عِلْماً)، براى اينكه جمله‌( لا تَعْجَلْ‌) ...(وَ قُلْ رَبِّ زِدْنِي عِلْماً ) مى‌رساند كه مراد استبدال است، يعنى به جاى اينكه در آيه‌اى كه هنوز به تو وحى نشده عجله كنى علم بيشترى طلب كن. و برگشت معنا به اين مى‌شود كه اگر تو به قرائت آيه‌اى كه هنوز بر تو نازل نشده عجله مى‌كنى، براى اين است كه تا اندازه‌اى بدان علم پيدا كرده‌اى، ولى تو به آن مقدار علم اكتفاء مكن، و از خدا علم جديد بخواه، و بخواه كه صبر و حوصله‌ات دهد تا بقيه وحى را بشنوى.

اين آيه شريفه از جمله مداركى است كه مضمون روايات را تاييد مى‌كند، كه دارد:

قرآن كريم دو بار نازل شده، يكى بار اول كه همه‌اش از اول تا به آخر دفعتا نازل شده است، و

[1] زبانت را به خواندن آن حركت مده و عجله مكن، جمع آورى آن و خواندنش با ما است پس وقتى آن را خوانديم تو با ما بخوان، سوره قيامت، آيه 18.