[مقصود از كتابى كه در قيامت براى افراد انسان بيرون آورده مى‌شود(وَ نُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ كِتاباً يَلْقاهُ مَنْشُوراً) حقايق اعمال هر كس است كه به او نمايانده مى‌شود]

(وَ نُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ كِتاباً يَلْقاهُ مَنْشُوراً).

وضع اين كتاب را كه در اين جمله گفته شده، جمله بعدى يعنى‌(اقْرَأْ كِتابَكَ كَفى‌ بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيباً) روشن مى‌كند، چون دلالت دارد بر اينكه:

اولا آن كتابى كه روز قيامت براى انسان بيرون مى‌كشند كتاب خود او است، و هيچ ربطى به غير او ندارد.

و ثانيا اين كتاب حقايق تمامى اعمال آدمى را دارد، بدون اينكه كوچك‌ترين عمل او را از قلم انداخته باشد، هم چنان كه در آيه ديگرى همين معنا را آورده و فرموده است:(وَ يَقُولُونَ يا وَيْلَتَنا ما لِهذَا الْكِتابِ لا يُغادِرُ صَغِيرَةً وَ لا كَبِيرَةً إِلَّا أَحْصاها)[1].

و سوم اينكه: حقيقت اعمال را آمارگيرى نموده سعادت باشد يا شقاوت، نفع باشد يا ضرر جلوه‌گر مى‌سازد، جلوه‌اى كه هيچ ابهامى نداشته و جاى هيچگونه عذرى باقى نمى‌گذارد، هم چنان كه فرموده:(لَقَدْ كُنْتَ فِي غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَكَشَفْنا عَنْكَ غِطاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ)[2].

و از آيه‌(يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ)[3] برمى‌آيد كه كتاب مزبور دربردارنده حقيقت اعمال و نتايج خير و شر آنها است، نه اينكه مانند كتابهاى معمولى عبارت از خطوط و رسمها بوده باشد، پس آن كتاب عبارتست از همان اعمالى كه خداوند آن را به انسان نشان مى‌دهد كه ديگر جاى حاشا و تكذيب نماند، چون هيچ دليلى محكمتر از مشاهده و ديدن نيست.

و از همين جا معلوم مى‌شود كه مراد از طائر و كتاب كه در آيه مورد بحث آمده، يك چيز است و آن عبارت از اعمال آدمى است، و اگر فرمود:(وَ نُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ كِتاباً) و نفرمود و نخرجه با اينكه يكى بودن آن دو، اقتضاء مى‌كرد كه به صورت دوم تعبير كند، به خاطر اين نيست كه كتاب غير از طائر است، بلكه براى اين بوده كه كسى توهم نكند كه عمل قبلا طائر بوده و كتاب نبوده و در قيامت كتاب شده و ديگر طائر نيست.

[1] و مى‌گويند واى بر ما اين چه كتابى است كه از هيچ كوچك و بزرگى چشم‌پوشى نكرده مگر آنكه همه را آمارگيرى كرده است. سوره كهف، آيه 49.

[2] تو در دنيا از اين حقايق اعمالت غافل بودى امروز پرده‌ات را كنار زديم اينك ديدگانت تيزبين شده. سوره ق، آيه 22.

[3] روزى كه هر كسى مى‌يابد آنچه را كه از كار نيك كرده و آنچه را كه از بدى كرده است.

سوره آل عمران، آيه 30.