وجه سومى نيز هست، و آن اين است كه جمله‌(أَنْ يَتَّخِذُوا ...) مفعول اول براى حسب است كه به معناى ظن مى‌باشد، و مفعول دومش محذوف و تقديرش چنين است: ا فحسب الذين كفروا اتخاذهم عبادى من دونى اولياء نافعا لهم او دافعا للعقاب عنهم- آيا كسانى كه كافر شده‌اند پنداشته‌اند كه اگر غير از من اوليائى بگيرند براى ايشان نافع و يا دافع عقاب از ايشان است؟ .

و فرق ميان اين وجه و دو وجه قبلى اين است كه در آن دو وجه، كلمه أن وصله‌اش قائم مقام دو مفعول است، و آنچه حذف شده بعضى از صله است، به خلاف وجه سومى كه آن أن وصله‌اش مفعول اول براى حسب است و مفعول دوم آن حذف شده.

وجه چهارمى كه هست اين است كه بگوييم أن وصله‌اش به جاى دو مفعول آمده، و عنايت كلام و نقطه اتكاء در آن متوجه اين است كه بفهماند اتخاذ آلهه، اتخاذ حقيقى نيست، و اصلا اتخاذ نيست، چون اتخاذ هميشه از دو طرف است و آلهه اتخاذ شده اينان خودشان تبرى مى‌جويند و مى‌گويند:(سُبْحانَكَ أَنْتَ وَلِيُّنا مِنْ دُونِهِمْ)، يعنى منزهى تو اى خدا جز به تو دل نداديم.

و اين وجوه چهارگانه از نظر ترتيب در وجاهت هر يك در رتبه خود قرار دارد، و از همه وجيه‌تر وجه اول است كه سياق آيات هم با آن مساعد است، براى اينكه آيات مورد بحث بلكه تمامى آيات سوره در اين سياق است كه بفهماند كفار به زينت زندگى دنيا مفتون گشته، امر بر ايشان مشتبه شده است و به ظاهر اسباب اطمينان و ركون كردند، و در نتيجه غير خداى را اولياى خود گرفتند و پنداشتند كه ولايت اين آلهه كافى و نافع براى آنان است و دافع ضرر از آنها است. و حال آنكه آنچه بعد از نفخ صور و جمع شدن خلايق خواهند ديد مناقض پندار ايشان است، پس آيه شريفه مورد بحث نيز همين پندار را تخطئه مى‌كند.

اين را هم بايد بگوييم كه قائم مقام شدن أن وصله‌اش به جاى هر دو مفعول حسب با اينكه در كلام خدا زياد آمده، و از آن جمله فرموده:(أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ اجْتَرَحُوا السَّيِّئاتِ أَنْ نَجْعَلَهُمْ كَالَّذِينَ آمَنُوا)[1] و امثال آن حاجتى باقى نمى‌گذارد كه مفعول دوم آن را محذوف بدانيم. علاوه بر اينكه بعضى از نحويين هم آن را جائز ندانسته‌اند.

آيات بعدى هم اين وجه اول را تاييد مى‌كنند، كه مى‌فرمايند:(قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُمْ بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمالًا ...)، و همچنين قرائتى كه منسوب به على (ع) و عده‌اى ديگر از

[1] آيا پنداشتند آنان كه كسب كردند بديها را اينكه قرار مى‌دهيم آنان را مثل كسانى كه ايمان آوردند؟. سوره جاثيه، آيه 21.