اول اين كتاب گذرانديم.

و نيز داستان مامور شدن ملائكه به سجده كردن بر آدم و اينكه همه آنان وى را سجده كردند يادآور شده و مى‌فرمايد:(فَسَجَدَ الْمَلائِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ)[1] و ما در تفسير آياتى كه راجع به اين داستان در سوره اعراف آمده روشن كرديم كه سجده ملائكه بر آدم از باب خضوع ايشان در برابر مقام كمال انسانى بوده، و آدم جنبه قبله را براى ايشان داشته، وى با وجود خود، انسانيت را در برابر ايشان مجسم نموده بود، اين بود آنچه كه از ظاهر آيات مورد بحث و ساير آياتى كه آورديم استفاده مى‌شد، و البته در روايات هم گوشه‌ها و اشاراتى كه اين معنا را تاييد كند ديده مى‌شود، و چون اين بحث غير از جنبه قرآنيش جنبه عقلانى نيز دارد تفصيل آن را بايد در مباحث عقلى جستجو كرد.

[موارد استعمال كلمه امام در قرآن و مراد از امامهم در جمله:(يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ)]

(يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ).

مقصود از اين يوم روز قيامت است، و ظرف يوم متعلق به مقدر است، و تقدير كلام چنين است: اذكر يوم فلان- بياد آور روزى را كه و كلمه امام به معناى مقتداء است، و خداى سبحان افرادى از بشر را به اين نام ناميده كه جامع آنان اين است كه بشر را با امر خدا هدايت مى‌كنند، هم چنان كه در باره ابراهيم (ع) اين اسم را به كار برده و فرمود:

(إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً)[2] و در باره سايرين فرموده:(وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا)[3] و افراد ديگرى را كه مقتدا و رهبر گمراهانند ائمه كفر خوانده و فرمود(فَقاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ)[4] و نيز تورات را امام خوانده و فرمود:(وَ مِنْ قَبْلِهِ كِتابُ مُوسى‌ إِماماً وَ رَحْمَةً)[5]، و چه بسا از آن استفاده شود كه كتابهاى آسمانى كه مشتمل بر دين تازه و شريفند مانند كتاب نوح و ابراهيم و عيسى و محمد (صلوات اللَّه عليهم) همه امام باشند.

و نيز لوح محفوظ را امام خوانده و فرمود(وَ كُلَّ شَيْ‌ءٍ أَحْصَيْناهُ فِي إِمامٍ مُبِينٍ)[6].

[1] همه فرشتگان عالم سجده كردند. سوره حجر، آيه 30.

[2] ترا به پيشوايى خلق برگزيدم. سوره بقره، آيه 124.

[3] و آن را به پيشواى مردم ساختيم تا خلق را به امر ما هدايت كنند. سوره انبياء، آيه 73.

[4] قتال كنيد با پيشوايان كفر. سوره توبه، آيه 12.

[5] و قبل از او كتاب موسى كه امام و رحمت بود. سوره هود، آيه 17.

[6] هر چيزى را در امام مبين آمارگيرى كرده‌ايم. سوره يس، آيه 12.