منزلتشان شود.

و حال آنكه مى‌بينيم خداى سبحان ملائكه را داراى مقام قرب و زلفى دانسته و ايشان را در حظائر قدس و منازل انس جاى داده خزينه‌هاى اسرار خود و حاملين امر و واسطه‌هاى ميان خود و خلقش قرار داده و آيا اين همه مقام و منزلت‌ها صرف گزاف و بدون شايستگى در خود ملائكه بوده؟.

چطور ممكن است چنين سخنى را در باره ملائكه گفت؟ و حال آنكه خداى تعالى در كتابش ايشان را ثنا گفته، يك جا فرموده است:(بَلْ عِبادٌ مُكْرَمُونَ لا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ)[1] و نيز فرموده‌(لا يَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ يَفْعَلُونَ ما يُؤْمَرُونَ)[2]، به طورى كه ملاحظه مى‌كنيد ذات ايشان را گرامى داشته است، بدون اينكه مقيد به قيدى كرده باشد، و اطاعتشان را و معصيت نكردنشان را مدح نموده است (پس معلوم مى‌شود نسبت به هر امرى از اوامر خدايى هم قدرت اطاعت دارند و هم قدرت معصيت).

و نيز در مدح عبادت و تذلل در برابر پروردگارشان فرموده‌(وَ هُمْ مِنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ)[3] و نيز فرموده:(فَإِنِ اسْتَكْبَرُوا فَالَّذِينَ عِنْدَ رَبِّكَ يُسَبِّحُونَ لَهُ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ وَ هُمْ لا يَسْأَمُونَ)[4]، و نيز فرمود:(وَ لا تَكُنْ مِنَ الْغافِلِينَ إِنَّ الَّذِينَ عِنْدَ رَبِّكَ لا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِهِ وَ يُسَبِّحُونَهُ وَ لَهُ يَسْجُدُونَ)[5]، كه پيغمبر گرامى خود را دستور مى‌دهد خداى را ياد كند آن طور كه ملائكه او را ياد مى‌كنند و خداى را بندگى كند آن طور كه فرشتگان عبادتش مى‌كنند.

[افضل بودن اطاعت انسان از جهت كشف صفاى باطن و حسن سريره او است‌]

پس حق مطلب اين است كه صرف امكان فعل و ترك و اينكه انسان بطور مساوى به آن دو قدرت دارد ملاك اصلى فضيلت و بهترى اطاعت او نيست، بلكه اطاعت بشر از اين جهت افضل است كه از صفاى طينت و حسن سريرة او كشف مى‌كند، به دليل اينكه مى‌بينيم عبادت و اطاعت كسى كه مى‌دانيم داراى خبث سريرة و پليدى نفس است هيچ قيمتى ندارد، هر چند در تصفيه عمل و بذل منتهاى قدرت نهايت درجه سعى را كرده باشد.

[1] بندگانى بزرگوار كه در سخن از او پيشى نگرفته به امرش عمل مى‌كنند. سوره انبياء، آيه 271.

[2] از فرمان خدا سرپيچى نمى‌كنند و آنچه دستور يابند عمل مى‌كنند. سوره تحريم، آيه 6.

[3] سوره انبياء، آيه 28.

[4] اگر اينها استكبار ورزند بارى آنها كه نزد پروردگار تواند شب و روز او را تسبيح گفته و خسته نمى‌شوند. سوره حم سجده، آيه 38.

[5] از غافلان مباش كه آنان كه نزد پروردگار تو هستند، از عبادتش استكبار نداشته و تسبيحش مى‌كنند و برايش به سجده مى‌افتند. سوره اعراف، آيه 206.