قبلا گفتيم: حق بودن خلقت، مقتضاى عزت و غنى بالذات بودن خدا است زيرا اگر غناى ذاتى خدا، اين اقتضاء را نداشته باشد، و ممكن باشد كه از خداوند هم، لهو و لعب سر بزند، و خلاصه، اين عالم خلقت كه مى‌بينيم، با اين نظام دقيق و جديدى كه دارد، بازيچه‌اى باشد كه جز آوردن و از بين بردن، منظور ديگرى نداشته باشد، لا بد، بايد مانند ساير بازى‌كنان، دچار شوقى خيالى و حاجتى داخلى، از قبيل تفرج هم، و از بين بردن غم و اندوه و يا بيرون آمدن از وحشت تنهايى و يا خستگى بيكارى، و امثال اينها شده باشد ولى غناى ذاتى خداوند سبحان همه اين حرفها را دفع مى‌كند.

[بيان جمله: (إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَ يَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِيدٍ) و پاسخ به يك سؤال در اين مورد]

اين مطلبى بود كه قبلا هم گفته بوديم، حال مى‌خواهيم بگوييم: شايد اين نكته سبب شده باشد كه دنباله جمله‌(أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ) بگويد:

(إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ ...) پس در حقيقت، جمله‌(إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ) به منزله بيان جمله قبلى است، و معنايش اين مى‌شود كه: آيا نمى‌دانى كه خلقت اين عالم مشهود، از عزت و غناى خداى تعالى ناشى شده است و اگر بخواهد همه شما را از بين برده، خلقى جديد مى‌آفريند، و آيا نمى‌دانيد كه اين كار براى خداوند دشوار نيست، چطور نمى‌دانيد و حال آن كه او كسى است كه داراى اسماء حسنى، و داراى هر عزت و كبرياء است؟! بنا بر اين روشن مى‌شود اينكه در جمله على اللَّه ، كلمه اللَّه كه اسم ظاهر است به جاى ضمير آمده، و خلاصه بجاى عليه على اللَّه آمده براى اين است كه بفهماند، دليل مطلب چيست، و اينكه دشوار نبودن اين كار، دليلش همين است كه او اللَّه است.

حال اگر بپرسى، آوردن جمله‌(إِنْ يَشَأْ ...) اگر براى اين بود كه غناى مطلق خدا را برساند و بفهماند كه او با خلق خود، بازى نمى‌كند، جا داشت به آوردن جمله (إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ‌) اكتفاء كند، و از آوردن جمله‌(وَ يَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِيدٍ) خوددارى نمايد: زيرا از بين بردن خلق قبلى، و آوردن خلق جديد، دليل بر بازى نكردن نيست، بلكه ممكن است، همين كارش هم يك بازى تازه‌اى باشد.

در جواب مى‌گوييم: اين حرف وقتى صحيح است كه مى‌فرمود: ان يشأ يذهب جميع الخلق و يات بخلق جديد اگر مى‌خواست، تمامى موجودات را از بين مى‌برد و خلق نو مى‌آفريد . ولى اين طور نفرمود، بلكه فرمود: اگر مى‌خواست شما بشر و يا شما امت خاتم النبيين 6 را از بين مى‌برد و خلقى جديد يعنى بشر و يا امتى جديد مى‌آفريد. كه در اين صورت جمله‌(وَ يَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِيدٍ) لازم است، زيرا، ارتباطى كه بين‌