نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 12 صفحه : 56
آن گاه اين معنا را
تذكر مىدهد كه تقسيم كردن مردم به دو قسم، از اين جهت است كه سلوك و رفتار آنان
دو قسم بوده است، يكى سلوك هدايت، و يكى سلوك ضلالت، آن كسى كه اولى را دارد،
مؤمن، و آن كس كه دومى را گرفته ظالم است، انتخاب دوگانه از قدرت و اختيار خداوند
بيرون نبوده و هر چه بخواهد مىكند و عزت و حمد مخصوص اوست.
سپس وضع
امتهاى گذشته را كه به خاطر كفران نعمت خداى عزيز و حميد دچار هلاكت و انقراض
شدند، خاطرنشان ساخته، انسانها را بخاطر ظلم و كفران نعمت خدا كه تمام عالم وجود
را پر كرده و آنها را نمىتوان احصاء نمود، عتاب مىفرمايد.(أَ لَمْ
تَرَ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ).
مقصود
از رؤيت و ديدن، علم قاطع است، چون علم است كه مىتواند به كيفيت خلقت
آسمانها و زمين تعلق بگيرد، نه رؤيت به چشم.
براى روشن
شدن معناى آيه ناچاريم قدرى در معناى كلمه حق ايستادگى كنيم:
[اشاره به
معناى حق و بيان اينكه مراد از حق بودن خلقت آسمانها و زمين هدفدار
بودن عالم هستى است]
عمل
حق كه در مقابل عمل باطل است، آن فعلى است كه فاعل آن نتيجهاى
در نظر گرفته كه فعلش خود به خود به سوى آن نتيجه پيش مىرود، و چون مىبينيم هر
يك از انواع موجودات اين جهان از اول پيدايش، متوجه نتيجه و غايتى معين است كه جز
رسيدن به آن غايت، هدف ديگرى ندارد، و نيز مىبينيم كه بعضى از اين انواع غايت و
هدف بعضى ديگر است، يعنى براى اينكه ديگرى از آن بهرهمند شود به وجود آمده، مانند
عناصر زمين كه گياهان از آن بهرهمند مىشوند، و مانند گياهان كه حيوانات از آنها
انتفاع مىبرند و اصلا براى حيوان به وجود آمدهاند، و همچنين حيوان كه براى انسان
خلق شده، و معناى آيه مورد بحث و آيه(وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ
الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما لاعِبِينَ ما خَلَقْناهُما إِلَّا بِالْحَقِّ وَ
لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ)[1] و آيه(وَ ما خَلَقْنَا السَّماءَ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما باطِلًا ذلِكَ ظَنُّ
الَّذِينَ كَفَرُوا)[2] همه ناظر به
اين معنا هستند.
[1] ما آسمانها و زمين و آنچه را كه بين آن دو است، به خاطر
سرگرمى و بازى، نيافريدهايم ما آنها را نيافريديم مگر بحق و ليكن بيشتر آنان
نمىدانند. سوره دخان، آيه 38 و 39.
[2] ما آسمان و زمين، و آنچه را كه ميان آن دو است، به باطل خلق
نكردهايم، اين پندار كسانى است كه كفر ورزيدند. سوره ص، آيه 28.
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 12 صفحه : 56