سلطنت و برش شيطان منحصر در كسانى است كه او را ولى خود مى‌گيرند تا او به دلخواه خود امور ايشان را تدبير كند، و او هر چه كرد اينان اطاعتش كنند، و نيز در كسانى است كه به خدا شرك مى‌ورزند و بجاى خدا شيطان را ولى خود مى‌گيرند و او را رب و مطاع خود مى‌پندارند، زيرا اطاعت، خود عبادت است، هم چنان كه فرمود:(أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يا بَنِي آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّيْطانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ وَ أَنِ اعْبُدُونِي)[1].

از اين بيان دو حقيقت روشن مى‌گردد: اول اينكه: ذيل آيه، مفسر صدر آن است، و تولى يعنى ولى گرفتن كسى كه خدا وليش ندانسته شرك به خدا و يا به عبارت ديگر غير خدا پرستيدن است.

دوم اينكه: ميان توكل نكردن بر خدا و تولاى شيطان و عبادت او هيچ واسطه‌اى نيست، كسى كه بر خدا توكل نكند او از اولياى شيطان خواهد بود.

و چه بسا بعضى‌[2] از مفسرين گفته‌اند: ضمير مفرد در جمله‌(وَ الَّذِينَ هُمْ بِهِ مُشْرِكُونَ) به خداى تعالى برمى‌گردد، و معناى آيه را چنين مى‌كند كه: سلطنت شيطان تنها بر دو طايفه است، يكى مشركين و يكى موحدينى كه شيطان را ولى خود مى‌گيرند.

و ليكن چون اين تفسير باعث مى‌شود ضميرهاى يك سياق، در مرجع، مختلف شود، يعنى ضمير در سلطانه و يتولونه به شيطان، و ضمير به به خدا برگردد لذا مردود است.

[اشاره به مساله نسخ و حكمت آن و پاسخ به خرده گيرى مشركين در آيه شريفه:(وَ إِذا بَدَّلْنا آيَةً مَكانَ آيَةٍ ...)]

(وَ إِذا بَدَّلْنا آيَةً مَكانَ آيَةٍ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما يُنَزِّلُ قالُوا إِنَّما أَنْتَ مُفْتَرٍ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ).

اين آيه اشاره به مساله نسخ، و حكمت آن مى‌كند، و پاسخى است از تهمتى كه به رسول خدا 6 مى‌زدند و از افترايى كه به خدا مى‌بستند، و ظاهر سياق آيات اين است كه گويندگان اين حرفها مشركين بوده‌اند، هر چند كه يهوديان هم در انكار نسخ همان نظريه را دارند، احتمال هم دارد كه مشركين اين حرف را از ناحيه يهوديان الهام گرفته باشند، چون در باره نبوت نبى اكرم خيلى به يهوديها مراجعه مى‌كردند.

(وَ إِذا بَدَّلْنا آيَةً مَكانَ آيَةٍ)- راغب در مفردات گفته: ابدال و تبديل و تبدل و استبدال همه به معناى اين است كه چيزى را در جاى چيز ديگرى قرار دهى، و اين اعم از

[1] آيا اى بنى آدم با شما عهد نكرديم كه شيطان را عبادت مكنيد، او براى شما دشمنى آشكار است و اينكه مرا عبادت كنيد؟ سوره يس، آيه 61.

[2] كشاف، ج 2، ص 634، و روح المعانى، ج 14، ص 230.