نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 12 صفحه : 320
(وَ
عَلاماتٍ وَ بِالنَّجْمِ هُمْ يَهْتَدُونَ) كلمه علامات جمع علامت است، و علامت، آن چيزى
است كه نشانه چيز ديگرى باشد و كلمه مذكور عطف بر كلمه انهارا است،
يعنى و خدا علامتهايى قرار داد كه شما با آن، به چيزهايى استدلال مىكنيد كه از
حستان غايب است، و مقصود از آن علامتها، آيهها و نشانههاى طبيعى و يا وضعى است
كه هر يك بر مدلولى دلالت مىكند، و از آن جمله، شاخصها و واژهها و اشارهها و
خطوط و امثال اينها است كه يا به طبيعت خود و يا بطور قراردادى دلالت بر مدلولى
مىكند.
خداى سبحان
سپس راه يافتن بوسيله ستارگان را ذكر مىكند و مىفرمايد:
(وَ بِالنَّجْمِ هُمْ يَهْتَدُونَ)، و با اينكه جا داشت بر طبق سياق قبلى
صيغه مخاطب بياورد صيغه غائب آورد و فرمود: يهتدون براى اين بود كه
نخواسته است كلمه تهتدون كه در آيه قبلى بود تكرار شود.
آيه قبلى
يعنى آيه(وَ عَلَى اللَّهِ قَصْدُ السَّبِيلِ وَ مِنْها جائِرٌ وَ
لَوْ شاءَ لَهَداكُمْ أَجْمَعِينَ) كه متعرض هدايت معنوى است، در وسط
آيات مربوط به نعمتهاى صورى و ظاهرى، جنبه جمله معترضه به خود گرفته،
هر چند جا داشت بعد از جمله(وَ بِالنَّجْمِ هُمْ
يَهْتَدُونَ) كه مربوط به هدايت صورى است واقع شود (چون بعد از به ميان آمدن
هدايت صورى مناسب است هدايت معنوى هم به ميان آيد) و ليكن چون باعث اشتباه مىشد،
و بويى از تناقض به خود مىگرفت، لذا در همين جا كه قرار گرفته هر چند شكل جمله
معترضه را دارد مع ذلك در جاى بهترى قرار گرفته است.
[اركان سه
گانه الوهيت و ربوبيت: خالق بودن، منعم بودن و عالم بودن به درون و برون انسان]
(
أَ فَمَنْ يَخْلُقُ كَمَنْ لا يَخْلُقُ) ...(إِلهُكُمْ إِلهٌ
واحِدٌ ) اين آيات، حجت مذكور در سابق را بطور اجمال تقرير مىكند، چون در
آيات سابق كه شانزده آيه بود يك دليل مفصلى براى توحيد ربوبيت اقامه شده بود، كه
اين آيه اجمال آنها است و مىفرمايد: خداى سبحان، خالق هر چيزى است پس او است كه
اين نعمتها را- كه به شمار در نمىآيد، و نظام كون بدون آنها منتظم نمىشود-
ارزانى داشته، و عالم به سر و علن آنها است، پس او است يگانه مالك هر چيز، و يگانه
مدبر هر چيز، و او است پروردگار هر چيز، و هيچ يك از اين خدايان دروغين كه مشركين
درست كردهاند، هيچ يك از اين صفات را ندارند، پس هيچ يك از آنها ربوبيت ندارند، و
تنها معبود در عالم يكى است و لا غير، و آن خداى عز اسمه است.
از همين جا
فساد گفته بعضى از مفسرين روشن مىشود كه گفتهاند: اين آيات،
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 12 صفحه : 320