به مشيت و حكم خود مى‌كند.

پس اينكه گفتيم: چيزى و كسى او را مجبور نمى‌كند، منافات ندارد با اينكه كارهاى او از روى حكمت و مصلحت و بخاطر اختلاف استعدادهاى گوناگون مختلف باشد و جز بر طبق استعداد محل و صلاحيت قبول صادر نشود، چون استعداد مستعد، در حقيقت همان سؤال سائل است، همانطور كه سؤال سائل، او را به مسئول و عطاى او نزديك مى‌كند (البته تنها نزديك مى‌كند نه اينكه مجبورش هم بسازد) استعداد مستعد هم، افاضه خداى تعالى را نزديك مى‌كند، و غير مستعد از آن محروم مى‌ماند، پس خداى عز و جل هر چه بخواهد، مى‌كند بدون اينكه چيزى او را مجبور و يا از انجام كارش ممنوع سازد، و در همين حال هيچ كارى نمى‌كند و هيچ رحمتى افاضه نمى‌فرمايد مگر به قدر استعداد و صلاحيت محل.

و اين معنا را قرآن كريم در خصوص فيض رسالت افاده كرده و فرموده است:(وَ إِذا جاءَتْهُمْ آيَةٌ قالُوا لَنْ نُؤْمِنَ حَتَّى نُؤْتى‌ مِثْلَ ما أُوتِيَ رُسُلُ اللَّهِ، اللَّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسالَتَهُ سَيُصِيبُ الَّذِينَ أَجْرَمُوا صَغارٌ عِنْدَ اللَّهِ وَ عَذابٌ شَدِيدٌ بِما كانُوا يَمْكُرُونَ)[1] زيرا آيه ظاهر در اين است كه موردها در قبول كرامت رسالت، مختلف است، و خدا داناتر است به اينكه چه موردى لياقت و اهليت رسالت را دارد، و اين مجرمين مكار، اهليت رسالت و معجزه آوردن را ندارند، بلكه بر عكس، در نزد خدا خوارى و عذابى شديد دارند چون مجرم و مكارند (دقت بفرمائيد).

[منوط شدن انزال ملائكه بر پيامبران به مشيت خدا، به معناى انتخاب و برگزيدن رسولان بدون مرجح و لياقت و استعداد نيست‌]

و از اينجا فساد گفته بعضى‌[2] روشن مى‌شود كه با اين آيه مورد بحث استدلال كرده‌اند بر اينكه: در مساله رسالت، هيچ مرجح و قابليتى شرط نيست، چون آيه، رسالت را تنها منوط بر مشيت خدا كرده و هيچ قيد ديگرى به آن نزده، پس رسول، رسالت را به مشيت خدا پيدا مى‌كند نه بخاطر اختصاص به صفاتى كه او را قابل و مستعد درك آن كند و بر ديگران مقدم و مرجح بدارد، چون خداى تعالى در آنچه مى‌كند محكوم به هيچ چيز (حتى لياقت اكتسابى رسول) نمى‌شود وجه فساد اين گفتار، از آنچه قبلا گفته شد ظاهر مى‌شود.

و نظير مورد بالايى در فساد، استدلال به آيه است بر اينكه رسالت عطائى غير كسبى‌

[1] و چون آيتى براى هدايت ايشان بيايد گويند هرگز ايمان نياوريم تا مثل آنچه به رسولان خدا داده‌اند به خود ما بدهند، خدا مى‌داند، چگونه و در چه كسى رسالت را قرار دهد، و بزودى كسانى كه جرم مى‌كنند به علت مكرشان نزد خدا به خوارى و عذابى شديد مى‌رسند. سوره انعام، آيه 124.

[2] روح المعانى، ج 14، ص 94.