نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 12 صفحه : 187
[بررسى و نقد سخن
كسانى كه قائلند به اينكه ترتيب آيات قرآنى توقيفى بوده و به دستور پيامبر 6
صورت گرفته است]
عمر رسول خدا
6 نازل شده و حال آنكه مىبينيم در سورههايى قرار دارد كه در اوائل هجرت نازل
شده است. و ما مىدانيم كه از اوايل هجرت تا اواخر عمر آن جناب سورههاى زياد
ديگرى نازل شده است، مانند سوره بقره كه در سال اول هجرت نازل شد، و حال آنكه آيات
چندى در آنست كه روايات آنها را آخرين سوره آيات نازله بر رسول خدا 6 مىداند.
حتى از عمر نقل شده كه گفت: رسول خدا 6 از دنيا رفت در حالى كه هنوز آيات ربا را
بر ما بيان نكرده بود و در اين سوره است آيه(وَ
اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ...)[1] كه در روايات آمده
كه آخرين آيه نازل بر آن جناب است.
پس معلوم
مىشود اين گونه آيات كه در سورههاى غير مناسبى قرار گرفتهاند و ترتيب نزول آنها
رعايت نشده، به اجتهاد اصحاب در آن مواضع قرار گرفتهاند.
مؤيد اين
معنا روايتى است كه صاحب الاتقان[2] از ابن
حجر نقل كرده كه گفته است: روايتى از على وارد شده كه بعد از درگذشت رسول خدا 6
قرآن را به ترتيب نزولش جمع آورى كرده است. اين روايت را ابن ابى داوود هم آورده[3] و مضمون آن از روايات مسلم و صحيح
شيعه است.
اين بود آنچه
كه ظاهر روايات اين باب بر آن دلالت مىكرد. ليكن عده زيادى اصرار دارند بر اينكه
ترتيب آيات قرآنى توقيفى است، و آيات قرآن موجود در دست ما كه معروف است به قرآن
عثمانى به دستور رسول خدا 6 ترتيب يافته كه دستور آن جناب هم به اشاره جبرئيل
بوده. اين عده ظاهر رواياتى كه ذكر شد را تاويل نموده و گفتهاند: جمعى كه صحابه
كردند جمع ترتيبى نبوده، بلكه همان ترتيبى را كه بياد داشتهاند در آيات و سورهها
رعايت نمودهاند، و آن را در مصحفى ثبت كردهاند.
و حال آنكه
خواننده محترم خوب مىداند كه كيفيت جمع اول كه در زمان ابو بكر اتفاق افتاد، و
روايات آن را بيان مىكرد، صريحا اين تاويل را رد مىكند.
و چه بسا كه
بعضى استدلال كردهاند بر مطلب فوق الذكر به اينكه مرتب بودن آيات عثمانى اجماعى
است، هم چنان كه سيوطى در كتاب الاتقان[4]
از زركشى دعوى آن را نقل كرده. و از ابى[5]
جعفر بن زبير چنين آورده كه گفته است: در اين مورد اختلافى